A tecnoloxía médica permite precisar e acelerar o diagnóstico de numerosas enfermidades, ademais de tratalas con éxito, pero tamén leva riscos para os pacientes que se someten a ela. Algúns hospitais están tan tecnificados, que Jesús Lucinio Manzanares Pedroche, presidente da Sociedade Española de Electromedicina e Enxeñaría Clínica (SEEIC) e xefe do Servizo de Electromedicina do Hospital Virxe da Luz, de Cuenca, compara a complexidade deste mantemento ao dunha central nuclear. Nesta entrevista detalla os resultados dun estudo que identificou cales son os principais perigos dos aparellos médicos e chama a atención sobre a necesidade de formar a bos profesionais no seu mantemento.
Si. Hai un gran equipo de profesionais no ámbito nacional e determinados centros cunha base tecnolóxica moi boa. Nos últimos 10 ou 15 anos rexistrouse unha auténtica revolución tecnolóxica e, hoxe en día, temos unha boa calidade asistencial. Nun hospital de 600 camas é frecuente que haxa 7.000 equipos de electromedicina con subsistemas, que son instrumentos e avances específicos que experimentaron unha mellora na atención ao paciente.
Hainos, aínda que están controlados, porque son moitos profesionais, sumados a moita tecnoloxía, os que se encargan de levalos a bo porto. Como presidente nacional do sector, podo dicir que hai hospitais moi tecnificados e que poden ser tan complicados como unha central nuclear. Tanta tecnoloxía require moitos medios profesionais e técnicos para afinala e que estea a punto, para que os usuarios teñan o menor número de problemas posibles e utilícese con eficiencia. Pola contra, pode haber perigos.
“Algúns hospitais tecnificados poden ser tan complicados como unha central nuclear”Poden entrañar certo perigo desde un tensiómetro ata un acelerador lineal (un equipo de emisión de radioterapia para tratar a persoas con cancro terminal ou benigno que se pode corrixir). Hai unha gran variedade de riscos. En calquera centro especializado, os pacientes pasan por unha media de 6 ou 7 equipos antes de recibir un diagnóstico rutineiro: por unha dor abdominal ou unha lesión traumatológica, entre outros. As probas hanse tecnificado para chegar ao diagnóstico ou para ter unha curación no menor tempo posible. Se un centro hospitalario non ten suficiente tecnoloxía, non consegue unha curación rápida. Pero, en ocasións, o seu abuso crea problemas. En España, creceu moitísimo por mor das transferencias sanitarias, pero hai un gran déficit de profesionais formados nela.
Ata fai cinco anos, o Estado non recoñeceu ao sector de profesionais en tecnoloxía sanitaria e, por iso, non se xerou unha base formativa para este, coas súas correspondentes cualificacións profesionais e títulos académicos. A nosa Sociedade deu pasos axigantados neste campo, pero requírese un tecido de recursos humanos para mantela.
A plataforma Fenin (Federación Española de Empresas de Tecnoloxía Sanitaria), que representa a 1.200 empresas que venden tecnoloxía médica. A pesar de que as empresas asociadas a esta federación forman aos seus usuarios, vendedores de tecnoloxía e mantedores das súas propias marcas, a formación dos mantedores de tecnoloxía sanitaria fraquea a nivel educativo.
“A tecnoloxía require profesionais e técnicos para o seu mantemento, para evitar problemas e para que se utilice con eficiencia”Extrapolamos información e datos do dez riscos principais identificados o Instituto ECRI, en Pensilvania (EE.UU.), de prestixio mundial. Sabemos que son problemas que afectan a Estados Unidos, polo que non comparamos se temos máis ou menos accidentes adversos, senón que facemos un exame de conciencia do noso sistema sanitario, para saber se podemos mellorar algún aspecto. Coincidimos nalgunhas cousas e analizamos cales son as máis significativas deste informe.
A ausencia de mantemento sitúase entre os seus principais perigos. O abanico é moi grande. Hai probas especiais que se fan con equipos complicados. En ocasións, cos radioisótopos radioactivos non se realiza un bo cálculo ou mantemento e os pacientes sofren por un exceso de tecnificación nestas áreas. Hai un dato que o ilustra. En 2007, en Estados Unidos, rexistráronse preto de 29.000 casos de cancro que poderían estar relacionados coas probas de TAC realizadas, que é unha cifra moi alta. Se en España non hai tantos casos é porque radiofísicos, técnicos, radioterapeutas e outros profesionais sanitarios traballan para non ocorra. E, como resultado, a súa incidencia non é apreciable.De feito, a situación en EE.UU. non sempre é aplicable a España, onde se goza dun dos mellores sistemas de saúde do mundo, polo que non sempre se deben extrapolar os informes. No entanto, esta información advirte de que hai que avanzar na calidade prestada aos pacientes. Ademais, estes contan coas canles adecuadas para elevar as súas queixas a través dos servizos de atención ao paciente.
O TAC pasou de ser unha proba que se realizaba nunha hora a facerse en 20 segundos, nos que se efectúan de 50 a 80 disparos. A relación de procesado dos servizos de radiodiagnóstico incide na cantidade de cortes, de maneira que, a máis resolución, máis disparos. E aínda que as radiacións están máis controladas, non todos os equipos emiten de forma adecuada as mesmas radiacións, senón que deben estar suxeitos a revisións periódicas e axustes. As lesións que causan dependen do organismo de cada persoa. A tecnoloxía aplícase tanto para tratar un cancro ou unha lesión interna, como para un catarro ou dor abdominal, unha análise de sangue, etc.
“O principal reto é manter os equipos e formar e dotar de profesionais aos centros para o mantemento de toda a tecnoloxía”Desde as radiacións ionizantes e de radioterapia, con isótopos radioactivos, ata os respiradores que se utilizan en asistencia e traballan con gases anestésicos; os de alarma e monitorización das unidades de coidados intensivos e das urxencias hospitalarias; e as bombas de perfusión, coas cales se perfunden fármacos. Outro aparataje que pode provocar efectos adversos son os desfibriladores semiautomáticos, que case funcionan de forma automática. Se as baterías e sensores non son obxecto dun mantemento rutineiro trimestral ou semestral, pode ser que non funcionen o día que se van a utilizar. En moitos casos, non se mantiveron debidamente e son un perigo. Pode ocorrer o mesmo cando un coche non leva ao taller para facer mantemento: ao cabo dun tempo, fállalle o motor e pode sufrir un accidente.
Por mor da entrada en vigor en marzo de 2010 da nova regulación de produtos sanitarios, tanto de tecnoloxía de xestión de imaxes como dos propios equipos, outro tema preocupante é a dixitalización de imaxes e informes. En ocasións, houbo problemas de comunicación cos datos dos informes dos pacientes, probas que se tiveron que repetir (un TAC que se realiza ata catro veces), datos erróneos e, mesmo, chegáronse a realizar probas cando non era preciso, ademais de detectarse algún outro erro na transmisión de información estándar.
A tecnoloxía médica salva infinidade de vidas. No entanto, a maioría das veces os pacientes non son conscientes dun posible fallo, xa que non teñen claro se un determinado síntoma é atribuíble a esta e non o denuncian, segundo Jesús L. Manzanares. En EE.UU., en cambio, o escenario é moi diferente e hai bufetes de avogados aos que recorrer cando se sospeita que detrás do resultado dun tratamento ou cirurxía houbo unha mala praxe. É frecuente que se interpoñan denuncias e acúdase a segundas consultas cando houbo un mal tratamento.
En España, os pacientes poden dirixirse aos servizos de atención ao usuario e, se o consideran necesario, elevar as súas queixas aos servizos sanitarios de saúde ou aos xulgados para que emprendan accións contra os servizos de saúde. “Os pacientes teñen que empezar a falar nos sistemas de saúde destes problemas, que teñen solución, aínda que quizá sexa demasiado pronto para reclamar, os usuarios finais da tecnoloxía médica podemos ser todos. Mañá podo ser eu mesmo, aínda que traballe nun hospital”, asegura Manzanares.
A SEEIC fundouse hai 20 anos (a ECRI estadounidense fai 40), durante os cales tratou de perfeccionar a sociedade do benestar e a calidade asistencial. En opinión deste experto, a tecnoloxía é fundamental para iso. Con todo, aínda que os enfermos teñen á súa disposición numerosos dispositivos aos cales se presta un coidado especial en cuestión de venda e mercadotecnia, “logo quedan aí, nos hospitais, e cóidanse pouco”. “O principal reto é manter estes equipos e formar e dotar de profesionais aos centros sanitarios para desenvolver o seu mantemento no Sistema Nacional de Saúde”, insiste Manzanares.
