A fisioterapia obstétrica é aínda unha disciplina pouco estendida no sistema sanitario español a diferenza do que ocorre noutros países, cando é moito o que o fisioterapeuta obstétrico pode facer durante o embarazo, parto e postparto dunha muller. Diminuír os síntomas dolorosos, evitar que se dane o chan pélvico e facilitar o alumeamento e a recuperación da muller son algunhas das súas funcións. José Miguel Amóstegui, especialista en fisioterapia obstétrica e presidente da Sociedade Española de Fisioterapia e Pelviperineología (SEFIP), cóntao nesta entrevista.
A fisioterapia obstétrica é esa parcela ou especialidade da fisioterapia que se achega ao feito obstétrico do embarazo, o parto e o posparto, co fin de que a muller embarazada goce dunha boa saúde. Hai que ter en conta que durante a xestación, o corpo da muller chega ao límite da súa funcionalidade e pode sufrir dores lumbares, dorsais, alteracións do chan pélvico -última barreira do bebé-, e sobrecarga ponderal na parte vaginal, que son as principais causas do dano perineal, é dicir, na musculatura do chan pélvico.
En principio, as que teñen unha dor, por suposto que si. Aínda que toda muller que vai dar a luz debería contar co control do fisioterapeuta, do mesmo xeito que ocorre en Bélxica e os países da cultura anglosaxoa, como profilaxis e para evitar que a rexión lumbopélvica e as articulacións sacroilíacas padezan a sobrecarga do embarazo. O fisioterapeuta obstétrico axuda a evitar lesións do chan pélvico, consegue que a muller teña un mellor parto e unha mellor recuperación postparto. Pode practicar unha terapia manual, preparar as articulacións e o chan pélvico, ofrecer consellos de posturas específicas e ensinar un tipo de poxo (ou pulo) determinado.
Ensinar unha forma de empuxar que non cause dano ao resto das vísceras, que consista en empuxar ao bebé pero sen danar as vísceras pélvicas -vejiga, matriz e recto- nin causar dano perineal. Ese é o valor engadido do fisioterapeuta obstétrico. Nos cursos de preparación ao parto en España, por costumismo ou por deixamento, o fisioterapeuta non se fixo cargo desta preparación á maternidade. Agora hai un maior interese por parte da sociedade para que asuma esta preparación.
Si, son Bélxica, EE.UU. e, en xeral, os países anglosaxóns. Neles o fisioterapeuta obstetra ten unha presenza clara na preparación á maternidade, xunto a unha matrona que acompaña á embarazada para que o bebé naza ben. Para iso, ensínalle exercicios de biomecánica da pelvis, para diminuír a dor. Nisto a figura experta é o fisioterapeuta. De feito, os Estatutos da Seguridade Social atribúen ao fisioterapeuta as funcións de prestar atención prenatal e postnatal.
Neste momento hai recursos para que estea máis presente, pero ata hai pouco houbo un abandono por parte dos fisioterapeutas, que se dedicaron a outros traballos durante máis tempo, mentres que a fisioterapia obstétrica quedou máis abandonada. Ademais, durante anos os fisioterapeutas dedicáronse máis á preparación á maternidade que ao parto.
O coidado postural da embarazada consiste en evitar os tacóns, os pesos asimétricos, a bipedestación prolongada e a tensiónDespois do primeiro trimestre ou a partir do cuarto mes, cando se evidencia o embarazo físico (aparece a tripa) e empeza a haber desordes lumbares ou dorsolumbares, a embarazada debería recibir información por parte do fisioterapeuta. Hai que destacar que a musculatura que pecha a pelvis da muller é moi vulnerable á incontinencia urinaria ou á caída de vísceras ao exterior. Durante certas épocas da vida -o embarazo, o parto e a menopausa- así como na muller deportista, deberíase informar ben de que ocorre co chan pélvico.
Nesta fase do embarazo conviría que acudise a unha escola perineal, onde a atendan unha matrona e un fisioterapeuta. Nela explícase que é o chan pélvico, como se sobredimensiona e como recuperalo tras nacer o bebé; trátase á muller da súa patoloxía dolorosa con terapia manual. A partir do sétimo mes, impártese á embarazada un curso de preparación á maternidade, trabállase a ximnasia prenatal, aconséllaselle a masaxe perineal e ensínaselle a controlar as posturas, a fin de que goce dunha maior calidade de parto e un menor dano das articulacións sacroilíacas. E tamén se lle ensinarán exercicios de Kegel, específicos para os músculos do chan pélvico.
En evitar a hiperlordosis lumbar, é dicir, en levar ao bebé alto; en evitar os tacóns, os pesos asimétricos, a bipedestación prolongada e a tensión; en procurar, nas últimas semanas, descansar na metade da xornada; en camiñar entre un e tres quilómetros ao día, e en facer diariamente os exercicios de ximnasia prenatal.
Na actualidade o fisioterapeuta non está no nacemento do bebé, ocúpase diso a matrona. Aínda que en países como Bélxica e os anglosaxóns si que forma parte do equipo multidisciplinar que está no paritorio, xunto ao xinecólogo-obstetra e a matrona. Neste caso, o fisioterapeuta pode colaborar, durante a fase de dilatación, aconsellando masaxes e posturas para diminuír o limiar doloroso e a dor que sobrevén con cada contracción.
Si. Poderiamos dicir que o “desmoldamos”, grazas a posturas asimétricas e a movementos circulares da pelvis cos que estamos a facilitar a saída do bebé. Tamén se propoñen masaxes e posturas que a muller parturienta realiza coa súa parella, que colabora de forma conxunta con ela. O fisioterapeuta, que pode adestrar previamente á muller, pode orientala despois da dilatación, no momento do parto, a situarse en determinadas posturas que faciliten o nacemento do bebé co mínimo dano perineal. Aínda que hoxe a postura de alumeamento nos hospitais españois é a litotomía ou da postura boca arriba.
Non é a natural en absoluto. En realidade, ningún mamífero pare boca arriba. Os monos fano colgados desde as árbores. A postura da maioría de paritorios é estática e simétrica. As mulleres paren quietas e isto non é o máis adecuado. Sería moito mellor unha postura de poutelas que permite mover a pelvis en todos os sentidos, cara adiante e cara a detrás, como a das mulleres do Serengeti.
Outra postura mellor é a de decúbito lateral, como en Reino Unido, que é unha adaptación feita pola doutora Bernardette Gasquet. Nesta posición, a muller pode mover unha perna á parte de arriba e estirar a outra perna cara abaixo, e o brazo á parte de arriba, empuxando contra a súa parella e a enfermeira, provocando unha contracción do músculo transverso abdominal, que é unha cincha que está entre o embigo, os músculos tensores e a pelvis, e que é o músculo que nos permite parir, toser, estornudar e vomitar.
Nesta postura, a perna de arriba colócase en rotación interna para facilitar a saída do bebé. Outra boa postura para o parto é a de semicuclillas -non de cuclillas completas-, na que a muller senta nunha banqueta baixa, en forma de ferradura, xunto á súa parella, que a estira dos ombreiros cara arriba. Neste caso, unido ao poxo, a muller ten que levar o diafragma cara arriba e meter a tripa para ter un bo parto.
A misión do fisioterapeuta obstétrico non finaliza coa culminación do embarazo ou parto. Despois, este profesional realiza técnicas de terapia manual para normalizar as articulacións pélvicas, as sacroilíacas e o coxis, informa José Miguel Amóstegui. A secuencia dos coidados que se deben aplicar tras o alumeamento é a seguinte: 48 horas despois do parto, a muller debe realizar os exercicios de Kegel; na sexta semana tras o parto, o fisioterapeuta fai unha valoración abdominopélvica e a recente nai os seus exercicios de ximnasia postnatal específicos, con interese na ximnasia abdominal hipopresiva, pois no postparto débense evitar as hiperpresiones abdominais como o uso de fajas, “un consello desatendido”, afirma Amóstegui.
E tamén se debe ter unha boa hixiene postural, xa que ao dar de mamar e soster ao bebé en brazos adóitase sobrecargar moito as costas. Segundo este profesional, “en EE.UU. son os chamados fisioterapeutas xinecólogos os que fan esta valoración. Nós somos fisioterapeutas especialistas en uroginecología. En Francia, facilítanse dez sesións co fisioterapeuta obstétrico de recuperación do chan pélvico”.
Na valoración, que insiste Amóstegui que non a pode facer calquera, compróbase como quedou o tecido do chan pélvico, se as cicatrices están en boas ou malas condicións, se a masaxe perineal é suficiente, se hai dispauremias (dor nas relacións sexuais), incontinencia urinaria ou caída de vísceras e, en xeral, as disfuncións que poida ter a muller despois de dar a luz. Se é preciso, decídese un tratamento específico para ela.
O fisioterapeuta obstétrico continúa prestando o seu apoio á muller ata aproximadamente o terceiro mes despois do alumeamento. Nese momento, se non se observa ningunha disfunción ou malestar, a relación entre o fisioterapeuta obstétrico e a paciente terminaría. No caso contrario, se persiste algún tipo de afectación, a muller sería atendida por un fisioterapeuta especializado en uroginecología.
