A pílula, os parches e os aneis vaginales forman parte dos denominados anticonceptivos hormonais combinados. Desde a súa comercialización en 1960, utilizáronos millóns de mulleres. A medida que se incorporaron novos produtos deste tipo clasificóuselles como anticonceptivos de primeira, segunda, terceira e cuarta xeración, aínda que esta catalogación baseouse nun criterio cronolóxico e non científico, posto que os fármacos apenas variaron na súa composición e mecanismo de acción. Isto significa que se conta cunha ampla experiencia no uso destes fármacos e que os seus efectos son ben coñecidos. Por iso, recentes casos de tromboembolismo venoso grave, ocorridos en Francia, levaron tanto ás autoridades españolas como aos profesionais sanitarios a puntualizar que a maioría dos efectos secundarios destes tratamentos son menores, adóitanse dar ao comezo e o tromboembolismo é moi pouco frecuente en mulleres que non teñen este tipo de risco. Pola contra, obtéñense diversos beneficios para a saúde feminina, como axudar a previr futuros casos de cancro de ovario ou endometrio, segundo explica nesta entrevista José Vicente González Navarro, presidente da Sociedade Española de Contracepción (SEC) e xinecólogo no Hospital Clínico de Zaragoza.
Os anticonceptivos hormonais utilízanse desde 1960. Primeiro introducíronse en EE.UU. e, logo, en Europa, onde se empregaron de maneira ininterrompida, primeiro en forma de comprimidos e, despois, de parches e de anel vaginal. Estes tratamentos combinan un estrógeno cun gestágeno e por iso é polo que, debido a esta composición, nace o nome de ‘tratamentos hormonais combinados’.
“A gran maioría de efectos secundarios da pílula son menores e non prexudican para nada a saúde da muller”É un artificio porque, desde o punto de vista científico, non tivo moito interese. Chamáronse así en función do período en que se incorporaron ao mercado. Neste caso, esta clasificación de pílulas de terceira e cuarta xeración fíxose en función do momento en que se comercializaron polo mercado farmacéutico, e non da súa composición, estrutura e mecanismo de acción. Desta forma, cronoloxicamente, xurdiron as pílulas de primeira e segunda xeración ata a terceira e, agora, a cuarta. Pero aos profesionais non nos acaba de gustar esta clasificación porque non fala do produto, senón da súa idade.
A primeira gran vantaxe é a súa alta seguridade, xa que non prexudican a saúde da muller e só teñen un pequeno risco menor. Os beneficios de usalos, fronte a non facelo, é que diminúen a cantidade da regra en quen a teñan abundante, a dor ou os síntomas que acompañan á menstruación e as molestias da síndrome premenstrual; melloran o aspecto da pel, en casos de acne ou lanuxe en exceso; e para quen os toman diminúen a probabilidade no futuro de cancro de ovario ou endometrio. Este é un dos beneficios máis importantes.
A gran maioría de efectos secundarios da pílula son menores e non prexudican para nada a factores de risco. De feito, así o facemos.
“O tromboembolismo é un efecto secundario grave dos anticonceptivos hormonais combinados, pero é moi pouco frecuente”Estas complicacións xorden durante os primeiros meses de uso e se o fan en mulleres novas, é porque se ignoran os seus antecedentes de predisposición a sufrir este efecto. Ás mulleres nas que si se coñecen estes factores de risco, téntase non darlles este tratamento; aínda que tamén hai que ter en conta que se quedan embarazadas supón un prexuízo moito maior. Con todo, a tromboembolismo non é un efecto obrigado da pílula; o único que fai é aumentar un pouco este risco, pero non producilo.
Todas as que xa sufrisen un episodio trombótico ou os seus familiares directos, sobre todo a idades novas, como un irmán ou os pais. Por suposto, tamén as que teñan determinada patoloxía médica que aumente este risco e as fumadoras por encima dos 35 anos, con obesidade ou outros factores cardiovasculares, como a hipertensión. Pero entre a poboación nova e sa, a gran maioría poden recorrer á anticoncepción.
O máis importante é que os beneficios dos anticonceptivos superan con fartura os seus riscos, que ningunha muller que utilice anticonceptivos ten por que suspendelos, que se pode empezar o uso da anticoncepción despois de descartar este risco, porque non produce máis dano que beneficios.
“A pílula é un método anticonceptivo moi eficaz, seguro e que achega vantaxes para a saúde global da muller”Si, creouse unha alarma inxustificada porque non se retirou, senón que se encadrou como un novo uso do medicamento, para alteracións da pel como a acne ou o hirsutismo. Así pois, o que ocorreu en Francia é que se aprobou cambiar a súa indicación de anticonceptivo a só para a acne ou para diminuír o hirsutismo, pero non se retirou.
Este é un efecto que se coñece desde sempre, pero que os noticieros han sobredimensionado. Insisto en que é algo que xa coñeciamos. Unha revisión dos datos confirma que o risco ao que están expostas as mulleres é moi baixo.
Sobre todo, que diminúa a eficacia dos embarazos se se toma mal. Só hai unha circunstancia na que pode xurdir esta complicación porque o risco está aumentado, que é ao comezo do seu consumo e, por tanto, cada vez que se interrompe a toma e reiníciase. A muller que corta o seu uso, cada vez que reinicia o tratamento, volve estar en risco. Tamén un mal cumprimento -empregala mal- fai que perda eficacia.
“A eficacia da pílula en condicións teóricas ideais, é dicir, sen esquecerse de tomala, é de por baixo de 0,5% fallos (ao redor do 0,3%). Na rúa é un pouco peor porque se interrompe a toma -as mulleres non se acordan-, e hai ata un 8% de fallos na poboación cun moi mal cumprimento (e, por lóxica, nestes casos non funciona o anticonceptivo). A media é de entre un 1% e un 1,5% das mulleres usuarias, cando se ten en conta aos colectivos que non fan un bo uso da pílula. Así que poderiamos dicir que os fallos se sitúan entre o 0,3% e o 1,5%”, informa José Vicente González Navarro.
“A pílula é un método anticonceptivo moi eficaz, seguro e que achega vantaxes para a saúde global da muller, polo que debería haber un maior uso. En España, a pílula, o anel ou o parche utilízanos o 20% das mulleres en idade fértil, moi por baixo de Francia, onde os usan o 40%; ou Alemaña, o 35%; e, mesmo, de Italia e Portugal, cun 30% e 60%, respectivamente, que son países da nosa contorna”, destaca González Navarro.
