O wolframio, un metal moi prezado na siderurgia, pode marcar pronto un fito no tratamento dos trastornos metabólicos. Mentres se especula con que uns sales deste metal puidesen suplir o papel da insulina na diabetes, o equipo de Josep Vidal, do Hospital Clínic de Barcelona, puxo en marcha a fase II dun ensaio clínico con tungstato sódico (derivado do wolframio), destinado a medir o seu efecto sobre a obesidade. A palabra ‘wolframio’ deriva de dous termos alemáns, ‘wolf’ (lobo) e ‘rahm’ (baba), e ten a súa orixe na superstición dos mineiros medievais sajones, que crían que o diaño se lles podía aparecer en forma de lobo que habitaba as profundidades das minas corroyendo a casiterita coas súas fauces. O certo é que a casiterita atopábase a miúdo impregnada dun ácido corrosivo rico en sales de tungstato.
Foi Joan Guinovart, químico da Universidade de Barcelona, o primeiro en experimentar con tungstato sódico baixo a pretensión de mimetizar a acción da insulina na diabetes. Guinovart púxose en contacto con Ramon Gomis, do Clínico de Barcelona, para levar a cabo estudos ‘in vivo’. Viuse entón que, con independencia de mellorar a resistencia á insulina das ratas diabéticas estudadas, o que o tungstato sódico facía era diminuír considerablemente o peso dos animais enfermos. No entanto, queda aínda moito traballo por facer para que o tungstato sódico sexa recoñecido oficialmente como tratamento anti-obesidade e poida ser comercializado.
Como tantas veces no decurso da ciencia, buscando unha resposta dáse con outra. Guinovart, do mesmo xeito que outros grupos de expertos, segue investigando coas propiedades do tungstato sódico na diabetes, pero os avances están a gañar agora máis terreo na obesidade. Superada a fase I dos ensaios clínicos, e certificando que este produto non é tóxico e que pode administrarse a doses seguras en individuos sans, dispómonos a ensaiar o seu efecto por primeira vez en persoas con sobrepeso ou obesidade.
«Queremos adelgazar e á vez seguir levando a mesma vida que propicia que engordemos»Non o sabemos. Os experimentos levados a cabo con animais de experimentación fannos pensar que o tungstato sódico non só podería mimetizar a acción da insulina, senón tamén a da leptina, hormona encargada de interactuar co cerebro e reaxustar os desequilibrios enerxéticos mediante sinais que se traduzan en menos fame e un maior gasto calórico. De todos os xeitos, os achados da experimentación animal non sempre se traducen á clínica humana e debemos agardar a que a fase II dos ensaios conclúa para coñecer mellor o que ocorre de verdade.
Polo simple feito de que na fase I non interviñeron mulleres e, ao ser a primeira vez que o tungstato sódico ensáiase en humanos, preferimos pecar de cautos e cinguirnos só ao perfil de seguridade da primeira fase do ensaio. Pero é evidente que a longo prazo estudaremos o seu efecto en mulleres, empezando posiblemente polas posmenopáusicas con sobrepeso ou obesidade.
Sendo modestos, non podemos esperar do tungstato sódico un efecto marcadamente superior ao doutros fármacos anti-obesidade previamente comercializados. Sabemos que o éxito destes axentes limítase a casos nos que unha redución de cinco quilos tradúcese tamén nun descenso da hipertensión ou a resistencia á insulina importantes. Nos obesos mórbidos requírense perdas de peso moi importantes para as que talvez estea máis indicada unha cirurxía bariátrica.
É certo que se abusa da cirurxía bariátrica e que se deposita nela falsas expectativas, pero o problema non é tanto de que os remedios máis conservadores fallen senón dunha falta de cultura sanitaria en xeral. A obesidade non se maquilla nin se desmaquilla con facilidade, é un trastorno de profundo arraigamento na nosa forma de vivir.
Operar a un obeso ou recetarle un tratamento non vai servir de nada sen a imprescindible motivación. Paradoxalmente, queremos adelgazarnos para seguir levando daquela a mesma vida que propicia que engordemos. Dispomos de armas químicas e cirúrxicas para curar o sobrepeso e a obesidade, pero ante todo debemos tomar conciencia de que nos achamos ante un problema de base que require un estilo de vida moito máis sobrio que o de costume.
Ambas contan. A fame é un mecanismo tan unido á nosa supervivencia que non é fácil de adestrar; como tampouco a satisfacción dos praceres e a sensación de benestar ou de plenitude. A conduta da fame garda unha relación estreita con outras facetas do comportamento, cuxo confusión máis común é a obesidade. Sen conciencia desta realidade, tratar a obesidade do obeso sería como inchar un pneumático rebentado. A motivación, a toma de conciencia de por que engordamos e de que se trata dun problema crónico e de actitude resultan a mellor garantía de éxito en todo tratamento contra a obesidade.
Durante o ensaio en fase II, o equipo de Josep Vidal da Unidade de Obesidade do Hospital Clínic de Barcelona valorará por primeira vez os efectos do tungstato sódico sobre a obesidade en humanos. O estudo levará a cabo con 40 pacientes de entre 18 e 65 anos cun índice de masa corporal (IMC) entre 30-40 kg/m2. O obxectivo principal do ensaio é asesorar a efectividade do tungstato sódico como adelgazante tras a súa administración durante un período de seis semanas. Pero o estudo tamén medirá outros factores como os cambios na composición corporal (% de graxa), gasto enerxético ou apetito.
O tungstato sódico dispón xa de boas credenciais como axente eficaz contra a obesidade en modelos animais. Dous estudos publicados en 2005 nas revistas ‘Endocrinology’ e ‘Proteomics’ identificaron posibles dianas para este sal derivado do wolframio e demostraron que o produto en cuestión prevén o aumento de peso corporal, mellora o perfil metabólico asociado coa obesidade e reduce a adiposidade en ratas obesas alimentadas cunha dieta alta en graxas.
