O cancro de ovario é, aínda hoxe en día, un reto para os médicos e, sobre todo, para as pacientes. Este tumor non dá síntomas ata que alcanza certo tamaño e isto significa que é difícil diagnosticalo pronto. A miúdo detéctase en fases avanzadas, cando xa se ha diseminado, e entón a pericia do cirurxián para extirpar todo o tumor é a clave para curalo. No entanto, nos últimos anos desenvolvéronse novas terapias que permitiron rabuñar máis anos de supervivencia para as afectadas, aínda que aínda é discreta se se diagnostica en estadios máis avanzados (III e IV). De feito, cando se atopa nestes estadios, o 70% das pacientes con cancro de ovario recaen, explica nesta entrevista Juan Cova Bañuelos, especialista do Servizo de Oncoloxía do Complexo Hospitalario Universitario de Santiago de Compostela (CHUS), con motivo do primeiro Curso da Fundación Escola Galega de Oncoloxía (FEGO).
A maioría de datos que temos proceden de Estados Unidos. Os rexistros estiman que, aínda que non é unha enfermidade moi frecuente, vai en aumento. Hai uns anos estimábase que unha de cada 72 mulleres tiña risco de padecer cancro de ovario ao longo da súa vida, mentres que agora esta frecuencia aumentou ata unha de cada 60 mulleres. Isto significa que hai entre 13 e 15 casos por 100.000 habitantes cada ano. Cremos que estes datos son extrapolables a España, o que significa que unha de cada 50 ou 60 mulleres españolas desenvolverá este tumor. Aínda que a súa frecuencia é moito menor que a de mama, útero ou colon, ten unha importante mortalidade.
“Unha de cada 60 mulleres ten risco de sufrir cancro de ovario ao longo da súa vida”Aínda que non é o máis frecuente entre as mulleres, entre os cancros xinecolóxicos é o máis mortal. A mortalidade depende do estadio no que se diagnostique. Se é un pouco precoz, cúranse entre o 90% e o 95% dos casos, como ocorre en case todos os cancros. Agora ben, se se diagnostica nun estadio IV, cando a enfermidade xa está diseminada, a supervivencia é do 0% e, por desgraza, atopamos a maioría destes tumores en estadios III ou IV. Cando se detecta nestas fases avanzadas, se cura preto do 15% ao 20% de todos os casos.
O cancro de ovario é moi difícil de diagnosticar, porque nas fases iniciais é un tumor silencioso que apenas dá síntomas, e pola súa localización. Mentres a localización do cancro de mama é externa, o ovárico non se nota e non dá síntomas ata que este excede a cápsula ovárica e se disemina polo abdome, pola zona peritoneal, e provoca ascitis ou enfermidade peritoneal. Entón, a afectada nota hinchazón, dispepsia ou malas dixestións. É o típico tumor que “engana”, dá molestias difusas, malas dixestións, ardor e acidez, e por iso tómanse antiácidos. Agora ben, ha de quedar claro que non toda acidez é debida a un tumor de ovario. No entanto, ás veces diagnostícase en etapas iniciais por casualidade, por outra causa ou por antecedentes familiares. De feito, hai unha asociación entre o cancro de ovario e a síndrome hereditaria de mama e ovario. Insisto que moi difícil de diagnosticar pronto e só pódese facer cunha proba radiológica, pero non é posible levar a cabo campañas de screening ou cribado en xeral.
“O cancro de ovario é moi difícil de diagnosticar, porque en fases iniciais é un tumor silencioso”As mulleres deben facerse unha revisión xinecolóxica, onde se lles realizan citologías cervicais ao empezar as relacións sexuais, e exames de saúde. Estas revisións xinecolóxicas anuais son importantes para detectar o cancro de cérvix e, canta máis idade téñase, o de endometrio ; e, aínda que non estean dirixidas para iso, o de ovario. Con todo, neste momento, non é posible dar ningunha recomendación acerca dos síntomas e séguese diagnosticando maioritariamente en estadio III, cando o tumor creceu dentro do ovario.
Descoñecemos as causas do cancro de ovario, se excluímos ao tabaco. E temos as sospeitas de que hai factores non modificables, como o sexo ou a idade, nas que non inflúen os axentes externos, como o tabaco ou os anticonceptivos con hormonas (que tamén poden estar implicados na neoplasia de mama). No caso deste tumor de orixe inicial, non sabemos a relación coa idade e a fisioloxía feminina. De momento, non hai nada que coñezamos que as mulleres poidan facer para evitalo, salvo no caso da síndrome hereditaria de mama e ovario.
“Non hai nada que as mulleres poidan facer para evitar o cancro de ovario, salvo na síndrome hereditaria de mama e ovario”É un cadro que, en esencia, abarca as dúas enfermidades, cancro de mama e cancro de ovario que teñen características clínicas diferentes e que, a miúdo, maniféstanse en mulleres a partir dos 60 anos. A síndrome hereditaria de mama e ovario aumenta o risco de padecer tumores relacionados cunha mutación que se coñece como BRCA1 e BRCA2. Cando unha muller ten este xene mutado, o risco de que desenvolva cancro de mama ou ovario increméntase de forma notable: o de mama é dun 80% máis de risco. Nesa poboación concreta (moitas son mulleres novas de 30, 40 ou 50 anos) o cancro de ovario preséntase antes do habitual. E nestes casos podemos facer un tipo de prevención que pasa por unha cirurxía profiláctica.
Si, no caso da mama é unha mastectomía bilateral (extírpanse as dúas mamas) e, no do ovario, unha ovariectomía bilateral (extráense os dous ovarios). Se o risco non é moi alto, tamén se pode facer un seguimento moi dirixido da mama e o ovario, con análise de sangue (para detectar o marcador CA125), exploración xinecolóxica e ecografía. Con todo este conxunto de probas, aínda que o método non sexa perfecto, pódese controlar á poboación de moi alto risco, que son mulleres sas e novas. Estas revisións deben empezar a partir dos 30 anos. Pero estes examanes non son suficientemente sensibles como para ofrecelos á poboación a través dunha campaña.
“Entre o 20% e o 25% das pacientes con cancro de ovario cúranse”O tratamento debe constar de dous alicerces: a cirurxía, que é fundamental, e os tratamentos oncolóxicos (quimioterapia e outros). No cancro de ovario, ten un papel crave o cirurxián que opera á paciente. Como a maioría diagnostícanse en estadios III, cando xa se estendeu e hai enfermidade peritoneal e ganglionar, é clave que o cirurxián sexa capaz de quitar todo o tumor que, ás veces, é bastante extenso e require de intervencións moi agresivas nas que, mesmo, hai que extraer o bazo. Estas cirurxías débeas levar a cabo un equipo cirúrxico moi experto, que realice moitas destas operacións ao longo do ano.
Estes tumores de ovarios responden bastante ben á quimioterapia. Ás veces, cando o cancro está estendido, hai que aplicala en tres ou catro sesións de entrada e, logo, se houbo resposta, avalíase a posibilidade de intervir á afectada. A quimioterapia é clave tanto nun primeiro tempo como nun segundo tempo, para a curación; contribuíu á diminución do risco de recidiva ou reaparición do tumor.
Si, a gran maioría recaen. O risco de recidiva é do 70%: cúranse entre o 20% e o 25% das pacientes, grazas a unha boa cirurxía e un tratamento completo e correcto.
En España, aínda a pesar da situación actual, hai un nivel oncolóxico médico e cirúrxico alto. Se se ten un cancro de ovario, non fai falta irse a Houston ou ás grandes capitais españolas. Creo que hai bos equipos cirúrxicos para realizar estas operacións nos hospitais de terceiro nivel e nos hospitais xerais.
Falar do cancro de ovario é facelo do seu lado escuro: non dá síntomas, non se coñecen as súas causas, non se pode previr e diagnostícase tarde, cando hai poucas probabilidades de curación. Con todo, si que hai boas noticias: os avances farmacolóxicos dos últimos anos que, aos poucos, permiten obter máis anos de supervivencia para estas pacientes.
A principios dos anos 90, tratábase con taxol (antes era o platino, de baixa eficacia), período ao que seguiu unha etapa de estancamento, que se rompeu agora co desenvolvemento de novos fármacos como Yondelis®, de Pharmamar, doxorrubicina liposomal e outro medicamento biolóxico (non químico), que se dirixe de forma moi concreta a unha parte das células. Son as denominadas terapias dirixidas contra dianas, como bevazicumab e, nos últimos tempos, os inhibidores da PARP, como olaparib, para os máis agresivos.
A diversificación destes tratamentos débese a un maior coñecemento dos tumores. Cada vez máis se constata que “non hai un só tipo de tumor de ovario, senón varios. Empezamos a coñecer como dirixir os tratamentos contra cada un deles. Non podemos tratalos a todos igual, senón que hai que facelo de forma diferente. Dentro duns anos xa non se falará dun tumor de cancro de ovario, senón dun tumor localizado no ovario que ten certas características biolóxicas. Aprender a coñecer ao inimigo facilitaranos combatelo”, explica Juan Cova Bañuelos.
O resultado destas boas noticias “farmacolóxicas” é que entre as pacientes que reciben un diagnóstico tardío cúranse ao redor do 20%. As que non, poden vivir cun cancro recorrente (grazas á cirurxía, a quimioterapia e outros tratamentos) varios anos, de tres ata seis ou sete, no mellor dos casos. Aínda que tamén hai algúns moi resistentes aos que non se pode sobrevivir máis aló de seis meses, admite Cova Bañuelos.
