O glaucoma é a segunda causa de cegueira no mundo e o número uno dos casos de cegueira irreversible. Estímase que o 2% da poboación de máis de 50 anos padece esta enfermidade dos ollos e, a partir dos 75 anos, a taxa de afectados sitúase entre o 7% e o 10% da poboación. Non adoita dar síntomas e avanza de forma sigilosa e progresiva ata deixar cego ao que a sofre. Por iso é polo que se lle alcume con nomes como “ladrón de vista” ou “asasino silencioso”. Por iso, é fundamental detectalo a tempo e descubrir o 50% de casos de persoas que o sofren sen sabelo, e que en España son ao redor de 450.000. Así o explica nesta entrevista, á mantenta do Día Mundial do Glaucoma que se celebra hoxe, 12 de marzo, Julián García Sánchez, catedrático emérito da Universidade Complutense de Madrid (UCM), académico da Real Academia Nacional de Medicamento (RANM) e fundador da Sociedade Española de Glaucoma (SEG) que presidiu durante dez anos. Aínda que as asociacións de pacientes piden neste día, baixo a lema “Investigación desde a orixe”, que se investigue tanto no glaucoma congénito como no adquirido, os expertos en oftalmoloxía prefiren facer fincapé en que afloren os casos non detectados para que se poidan tratar de maneira precoz e salvar a vista dos afectados.
A Organización Mundial da Saúde (OMS) medita moito sobre os días que dedica a un problema concreto de saúde. Neste momento, a pesar dos avances médicos, o glaucoma é a segunda causa de cegueira a nivel mundial e, en canto ás cegueiras irreversibles, que non teñen tratamento, ocupa o número uno. Por iso é tan importante e meréceo. O glaucoma inclúe un grupo de patoloxías que teñen en común que lesionan ao nervio óptico e progresan sen que os afectados noten nada, o que supón un problema porque, cando se diagnostica, pode ser demasiado tarde. Por iso é tan importante dedicar un día específico para dar a coñecer esta enfermidade e o risco de cegueira que comporta.
Si, porque é unha doenza que non dá a cara ata que está moi avanzada e, en ocasións, xa é case imposible previr a cegueira que trae consigo. Por iso ao glaucoma chámaselle o “ladrón de vista” ou “asasino silencioso”, por ese sixilo que o caracteriza ata a fase terminal.
Si, porque pode pasar desapercibido, sobre todo nos países non desenvolvidos onde hai outros problemas máis graves dos que ocuparse; o glaucoma no Terceiro Mundo ten un lugar menos destacado.
O glaucoma inclúe un grupo de enfermidades que teñen en común que lesionan ao nervio óptico e progresan sen que os afectados noten nadaOs estudos en España coinciden cos de EE.UU., o resto de Europa e os países asiáticos, onde máis do 2% total da poboación sofre a enfermidade. En persoas de idade avanzada, o problema é moito máis serio e, por encima dos 75 anos, entre o 7% e o 10% das persoas padécena. O peor do caso é que en máis da metade dos afectados de países como o noso, a pesar de dispor de bo medicamento e oftalmólogos, non se detectou. E non saben que o teñen por falta de información.
Por desgraza non. Pero hai algo moi importante que se pode facer: saber se un pertence ou non a un grupo que estea nunha situación de risco. Se se coñecen estes factores de risco, si que se pode acudir ao oftalmólogo para que detectalo en fases iniciais, cando o tratamento é máis sinxelo e é posible evitar a cegueira. O primeiro factor de risco é a idade. Non cabe pensar que persoas de máis de 70 anos nun país como España, onde o medicamento é gratuíta, nunca haxan ido ao oftalmólogo; é inconcibible, pero pasa. Outro factor é ter antecedentes familiares de glaucoma, xa que cando o pai, a nai ou os irmáns están afectados por esta doenza, o risco de sufrilo aumenta ata un 15%. España é o país máis adiantado en identificar o risco de glaucoma en familiares de enfermos. Tamén poden sufrilo as persoas con antecedentes de problemas cardíacos de infarto de rama ou con diabetes . Todas elas deben acudir de forma periódica ao oftalmólogo para que lles mire o fondo de ollo.
España é o país máis adiantado en identificar o risco de glaucoma en familiares de enfermosSegundo a OMS, habería que ir ao oftalmólogo cada dous anos ata cumprir os 50 e, logo, cada ano. Son máis mediáticos os tratamentos marabillosos que se anuncian para recuperar os casos de cegueira, pero habería que destinar o diñeiro e o esforzo en descubrir a ese 50% da poboación afectada que non coñece a enfermidade. Temos que dirixirnos a esas persoas e avisalas de que se teñen factores de risco, que acudan ao oftalmólogo.
O tratamento divídese en tres apartados. En primeiro lugar, para as persoas diagnosticadas no estadio máis precoz da enfermidade, desenvolvéronse fármacos moi eficaces que posibilitan que o afectado manteña a vista, cos controis e tratamentos adecuados. E en segundo e terceiro, en fases máis avanzadas ou cando o tratamento médico resulta insuficiente, utilízanse terapias con láser ou cirúrxicas. Nas últimas dúas décadas, a cirurxía avanzou bastante e permite cumprir as expectativas con menos agresións e complicacións; o láser aumentou en eficacia respecto do que había fai 20 ou 30 anos e, por suposto, hai 50 anos non o había. Tamén hai algúns tipos de glaucomas que se operan directamente, como os congénitos. Canto máis novo ése, máis agresiva e perigosa é a enfermidade. De feito, o tratamento médico fracasa nos nenos; funciona ben na idade media da vida, mentres que a unha idade avanzada recórrese ao láser.
As persoas con algún factor de risco deben acudir ao oftalmólogo para descartar ou detectar a enfermidade nunha fase precozAs asociacións de pacientes realizan un labor moi meritorio. No noso país, xa se realiza unha investigación moi importante nesta área; tanto, que no Instituto de Saúde Carlos III, un do tres temas nos que se inviste o diñeiro é nos estudos xenéticos do glaucoma. Neste momento, España é o país do mundo que máis pacientes ten estudados en relación aos xenes do glaucoma infantís e xuvenís. Sempre se podería dispor de máis recursos. É certo que houbo un recorte do 10% na cantidade que se destina para iso, pero o entusiasmo dos investigadores súpleo. Sempre houbo insuficiencia e a todos gustaríanos ter máis. As asociacións de pacientes deberían manter un contacto máis continuado cos investigadores e non fixarse tanto en anuncios que se fan na prensa que parecen moi espectaculares, pero que son pouco prácticos e non son a panacea.
Temos que insistir no diagnóstico precoz do glaucoma, sobre todo, entre os grupos con factores de risco. Hai moitas persoas que, ao cumprir os 46 anos, van ao óptico porque teñen a vista cansa, ponlles lentes para ver ben e confórmanse con elas para toda a vida. As lentes van moi ben para ler, pero acudir a un óptico non basta; para detectar unha enfermidade hai que acudir ao médico, ao oftalmólogo. Hai un 50% de persoas que ven ben e, no entanto, teñen glaucoma. Se se estima que, en xeral, hai 1% da poboación afectada, en España habería unhas 450.000 persoas enfermas sen sabelo. Ese é o problema. E aínda o é máis a partir dos 70 anos, e o será máis no futuro, debido ao envellecemento da poboación.
Os científicos que se dedican ao glaucoma, desde a rede temática do Instituto de Saúde Carlos III, realizan un gran labor que detalla García Sánchez. Hoxe en día, España é un país destacado no coñecemento dos xenes que favorecen o desenvolvemento do glaucoma; investígase, xunto coa Facultade de Farmacia, en sistemas ou vehículos para facer os colirios máis potentes e con menos efectos secundarios; estúdanse novos posibles fármacos desenvolvidos dentro de rede, aínda que este proceso de investigación e desenvolvemento ata que se aproba algún e chega aos pacientes sempre é moi longo; e trabállase en novas microválvulas para facer menos agresiva a cirurxía do glaucoma.
Espérase que coas novas moléculas en estudo, “o tratamento sería máis eficaz e cun efecto moito máis duradeiro que os actuais fármacos, que agora han de aplicarse unha vez ao día, polo que unha persoa distraída pode esquecerse. En cambio, é posible que o efecto terapéutico dalgunha desas sustancias dure varios días e que, por tanto, este tratamento sexa máis cómodo para os pacientes”, expón o experto.
