O doante vivo necesita máis protección e que se tomen medidas para minimizar os riscos físicos, psicolóxicos, económicos e sociais que pode sufrir debido ao seu acto altruísta de ceder un órgano -un ril ou un fígado- a outra persoa. A doazón de vivo non debería ser nunca a primeira opción e, se o fose, debería ser por unha razón moi xustificada. Ademais, faltan estudos para coñecer os efectos que o doante vivo pode ter a longo prazo. Este é a formulación do “Documento sobre Transplantes de Órganos de Doante Vivo”, elaborado polo Grupo de Opinión Observatorio de Bioética e Dereito (OBD), da Universidade de Barcelona (UB) e presentado no Parque Científico de Barcelona (PCB). Coméntao nesta entrevista Lida Buisán, membro do grupo multidisciplinar que o redactou, profesora de Ética Médica da UB e exjefa da área de Anestesiología, Reanimación e Tratamento da Dor do Hospital Xeral de L’Hospitalet, en Hospitalet de Llobregat (Barcelona).
O ril e o fígado. O resto de órganos que se doan proceden dun doante que faleceu (cadáver).
Ser maior de idade, estar san e en plenas facultades mentais para que o seu consentimento sexa válido. Estes son os requisitos que expón a Lei 30/1979 de 27 de outubro, de extracción e transplante de órganos.
A porcentaxe de doantes vivos de ril incrementouse nos últimos anos ata alcanzar o 10,7% do total en España no ano 2010, froito do estímulo da Organización Nacional de Transplantes (ONT), a través do seu Plan Estratéxico Doazón 40. A ONT aspira a chegar ao 15%. En Cataluña superouse, posto que a cifra xa chegou ao 25% en 2010.
“Ao ampliarse a idade e os criterios de inclusión de pacientes na lista de espera, aumentou a necesidade de órganos”En principio, todas as doazóns de ril eran de doante vivo. Pero a partir do desenvolvemento dos fármacos inmunosupresores, comezáronse a efectuar as doazóns de cadáver con bos resultados e a doazón maioritaria desprazouse a estas últimas. Por mor da Lei de 30/1979 de extracción e transplantes de órganos, empezáronse a extraer órganos a pacientes falecidos por morte encefálica, sobre todo, por mor de accidentes de moto nos que non levaban casco. Cando se impuxo a obrigatoriedade de levalo, diminuíu a incidencia destes accidentes e tamén a de doantes por morte cerebral.
Desenvolvéronse outras técnicas de obtención de órganos en asistolia ou a corazón parado. E tamén aumentou a lista de espera para recibir un órgano, ao incluírse a pacientes con idades que antes non se aceptaban ou con certos hábitos de vida ou enfermidades que antes tampouco se incluían. Ao ampliarse a idade e os criterios de inclusión na lista de espera, aumentou a necesidade de órganos.
É moi probable que isto sexa así pola diminución dos accidentes de tráfico, o uso do casco, os límites de velocidade ou outro motivo. Para o receptor é mellor recibir un órgano dun doante vivo sen tempo de isquemia (no que o órgano non recibe osíxeno), que si ten o órgano de cadáver. Dun vivo a un vivo, o receptor recibe un órgano en perfectas condicións, de modo que os resultados son superiores.
Os riscos físicos da doazón de ril son distintos aos do fígado. O primeiro ten un risco de mortalidade do 0,3 por mil, é dicir, falecen 3 de cada 10.000 doantes de ril, segundo a bibliografía médica. A curto e longo prazo, estas doazóns rexistran ao redor dun 10% de complicacións leves e moderadas durante o posoperatorio inmediato. En cambio, o doante de fígado ten un risco de mortalidade do 0,3%, o que significa que morren 3 de cada 1.000, e despois da intervención o risco de complicacións é dun 15%, que poden ser graves.
“A longo prazo, se o doante de fígado non ten ningunha complicación, o órgano rexenérase”Sucede un feito irreversible: a unha persoa extráeselle un ril, sen a certeza de que este enxerto teña unha supervivencia longa para o receptor, xa que pode sufrir un rexeitamento. Por esta razón, o doante vivo nunca debería ser a primeira opción e, se o é, a causa ten que estar moi xustificada. De feito, no caso do ril, o receptor pode vivir igual coa diálese. A intervención ofrécelle maior calidade de vida, pero podería vivir sen el. No caso da doazón de fígado , é diferente, porque o receptor si se xoga a supervivencia. Cédelle un lóbulo do fígado, que se lle implanta ao receptor, e se este doante non ten ningunha complicación, a longo prazo rexenéraselle o órgano. Ás veces, poden sufrir fatiga e dores.
Téntanse minimizar. Búscanse órganos para beneficiar aos receptores e a comunidade trasplantadora internacional recoñece que os transplantes de doante vivo téñense que facer de tal forma que se minimicen as consecuencias en cada caso, para que a confianza no sistema sanitario non se vexa afectada. O proxecto europeo ELIPSY recomenda crear un rexistro de doantes vivos desde o ano 2008. Pero hai 50 anos que se realizan extraccións deste tipo e, en Cataluña, por exemplo, o rexistro de doantes vivos de ril é de 2008. Como podemos coñecer os resultados que causan as doazóns de órganos, a longo prazo, nos doantes vivos sen rexistros? Por iso, no noso documento, propomos que os estudos dos riscos a longo prazo realícenos grupos independentes (non os especialistas en transplante, cuxo interese é estudar a supervivencia do enxerto, que tamén é lexítimo). Cando falamos do receptor, leste sabe perfectamente o que lle pode pasar, ten toda a información.
Do doante vivo coñécense só aspectos a curto e medio prazo. No entanto, para protexerlle máis, son necesarios máis estudos para coñecer que efectos pode ter a doazón dun órgano dun doante vivo a longo prazo.
“A doazón está pensada para emparentados xeneticamente, como pais e fillos, pero tamén se dá entre a parella e, mesmo, entre amigos”En principio, a doazón está pensada para persoas emparentadas xeneticamente, como pais e fillos, pero tamén se pode ampliar, cando hai unha relación afectiva, á parella e, mesmo, a un amigo. Cando un membro da familia necesita un órgano, pode haber presións psicolóxicas dos familiares para que outro membro cédallo. Se este potencial doante decídese, queda sen un ril e non ten garantías de que o seu órgano sobreviva no receptor ou de que este teña unha supervivencia máis longa.
Hai quen xustifica esta tendencia con argumentos como que a enfermidade que determina a necesidade dun órgano afecta sobre todo os homes. Tamén é certo que, no momento de doar a un fillo, se os dous proxenitores son compatibles, as nais son as doantes maioritarias. A nosa recomendación é que non se realice un rumbo de xénero, de forma que doen tanto homes como mulleres.
“A lei obríganos a todos a ser doantes, agás se manifestamos o contrario”É moi importante saber que a nivel mundial o tráfico de órganos aumenta. A doazón de vivo podería enmascaralo, pode abrir a porta ao tráfico ilegal de órganos que, en España, está penado pola lei. A lexislación está baseada no altruísmo, a solidariedade, o consentimento informado e os seus efectos terapéuticos. Pero se unha persoa di que cederá un órgano a un amigo, como podemos objetivar que o sexa, que haxa un altruísmo detrás desta doazón e non unha compensación económica? É algo perigoso. Por iso, dicimos que non se deben promocionar as doazóns de vivos como primeira opción, a menos que estean moi xustificadas, porque poden enmascarar a venda ilegal de órganos, que é unha realidade mundial en aumento.
Si, porque pensan só no receptor. O noso documento está centrado no doante vivo e non hai dúbida de que a doazón de vivo é mellor para o receptor e máis barata, pero antes debemos promocionar o feito de non perder o 15% de doantes de cadáver que aínda perdemos, porque aínda hai esta porcentaxe de negativas familiares. A lei obriga a todos a ser doantes, agás se manifestamos o contrario.
Os riscos físicos e psicolóxicos non son os únicos que ten o doante vivo, xa que tamén conta con riscos de tipo laboral e económico. Por unha banda, a lexislación española non contempla a doazón de órganos como unha causa de incapacidade temporal, de modo que cunha interpretación restritiva do art. 128 da Lei Xeral da Seguridade Social non sería posible estar de baixa, aínda que cunha interpretación ampliada, si. Na actualidade, para non acudir ao traballo tras unha doazón, os pacientes deben pedir días de vacacións, días libres sen cobrar soldo ou solicitar un permiso especial acordado coa empresa, entre outras opcións. O novo documento elaborado para protexer aos doantes recomenda que a incapacidade laboral para a doazón recoñézase de maneira explícita na lexislación laboral, destaca Lida Buisán.
Doutra banda, os seguros de saúde, de vida e os préstamos hipotecarios tamén lles discriminan, xa que poden estar penalizados, e inclusive perdelos, polos cambios na saúde do doante de forma voluntaria. Por iso, debería articularse algunha fórmula que o evite, como a creación dun fondo de garantías que cubra as posibles consecuencias da doazón e que lles permita non perder os seus dereitos por realizar un acto altruísta, segundo Buisán.
