Lipotimias estivais

Coa chegada do verán o número de desmaios increméntase de maneira notable durante a tempada estival, segundo indica Asunción Mateo, enfermeira e responsable da Escola de Formación da fundación DYA Guipúzcoa. Estes mareos ou lipotimias son, como explica Carlos Urkia, médico e técnico do Departamento de Saúde e Socorro de Cruz Vermella Española, una alteración transitoria do coñecemento, por un achegue insuficiente de osíxeno ao cerebro. Trátase dun proceso leve (a perda de coñecemento dura ao redor de tres ou catro segundos) e a súa recuperación adoita ser rápida e completa en case a totalidade dos casos.

Entre as causas máis frecuentes que orixinan estes desmaios ou desmaios, o doutor Pedro Villarroel, coordinador do servizo de Urxencias do Hospital Clínico Universitario San Carlos, de Madrid, destaca as seguintes:

• Padecer enfermidades cardiovasculares, aínda que esta razón tan só representa o 5% dos casos de lipotimias.
• O medo ou a tensión ante unha situación desagradable.
• Ter tensión arterial baixa.
• Unha dor especialmente intensa.
• Permanecer de pé e parados durante moito tempo.
• Cambios bruscos de posición, como levantarse da cama moi rapidamente. Estes cambios afectan de maneira especial a nenos e anciáns, xa que nos pequenos aínda non está desenvolvido o sistema de control de reflexos e nos anciáns, pola vellez, está alterado.
• Calor excesiva. Tanto ao aire libre, especialmente cando ás elevadas temperaturas únese una gran humidade ambiental, como en espazos confinados, onde o aire non se renova e a cantidade de osíxeno diminúe.

O exceso de calor é a causa da maior parte dos desmaios que se producen durante o verán

porque, como sinala o doutor Urkia, os vasos sanguíneos dilátanse e iso fai diminuír a presión con que circula o sangue, o que dá lugar a que non chegue ao cerebro. Cando isto ocorre, o cerebro provoca que perdamos o coñecemento e caiamos ao chan, “xa que en posición horizontal a cabeza e o corazón quedan ao mesmo nivel, ao corazón élle máis fácil bombear e chega sangue aos dous”, di o especialista.

A calor afecta a todos, pero existen grupos de risco, persoas máis propensas a sufrir os desagradables mareos, segundo asegura o coordinador do servizo de Urxencias do Hospital Clínico Universitario San Carlos. As mulleres (especialmente as embarazadas ou as que acaban de dar a luz), as persoas delgadas, quen teñen a tensión arterial baixa e os anciáns son os candidatos idóneos paira sufrir con máis frecuencia una lipotimia.

Un trastorno deste tipo presenta os seguintes síntomas:

• Mareos
• Sudoración fría
• Malestar xeral
• Visión borrosa
• Palidez

Os síntomas preséntanse cando o mareo ou o desmaio son inminentes e non dá tempo a reaccionar. Agora ben, pode previrse una lipotimia? En opinión do doutor Urkia non é fácil previla, aínda que protexer a cabeza do sol e hidratarse moito os días de calor excesiva son medidas que axudan a evitar este mal. Coincide con el Asunción Mateo quen, ademais, recomenda procurar levar a cabo una serie de medidas preventivas:

• As persoas que saben que teñen tensión baixa deben beber líquido con frecuencia, xa que en días de calor a sudoración provoca que se perdan preto de dous litros de líquido que deben reporse.
  • Hai persoas, como os anciáns, que teñen a sensación de sede diminuída polo que hai que insistir en que inxiran líquidos dunha maneira regular.
  • Convén realizar os cambios posicionales dunha maneira lenta e progresiva, sobre todo pasar de estar tombado a porse en pé. Se se comezan a notar os síntomas dun mareo, hai que volver á posición de tombado.
  • Se a temperatura é moi elevada non son convenientes as comidas copiosas e é moi recomendable aumentar o consumo de froitas e verduras.
  • Non se debe abusar da exposición ao sol, senón permanecer durante os días máis calorosos nos lugares ventilados e á sombra. Se aínda tomando estas medidas prodúcese una lipotimia, cal é o modo de actuar correctamente?

    Como actuar

    Se una persoa sufriu un desmaio hai que actuar paira favorecer o risco sanguíneo ao cerebro, paira así asegurar un achegue correcto de osíxeno ao mesmo. Ante todo, hai que evitar a presenza de curiosos que se amontoen preto da vítima, “xa que esta situación trae consigo que o aire que lle chega á persoa tendida no chan sexa insuficiente”, aclara Asunción Mateo. Ademais, existen una serie de medidas xerais a levar a cabo ante un destes desmaios, segundo indican o tres expertos:

    • Tombar á persoa no chan e subirlle as pernas por encima do nivel da cabeza. Desta maneira auméntase o fluxo cerebral e recupérase a conciencia rapidamente. Se non houbese sitio suficiente paira tombalo (un autobús, un ascensor?) débese inclinar á persoa cara adiante e colocarlle a cabeza entre as pernas.
    • Se o mareo prodúcese nun lugar pechado, débense abrir as xanelas paira asegurar una boa ventilación.
    • Se cando se produce o desmaio o afectado está na rúa, hai que evitar a exposición ao sol.
    • É fundamental afrouxar a roupa da vítima, sobre todo a que oprima o pescozo e a cintura: gravatas, panos, cintos…
    • Convén arrefriar á persoa afectada e colocarlle comprimidas ou panos fríos na caluga e na fronte.
    • Tras o episodio de mareo, hai que tranquilizar ao afectado, que adoita porse moi nervioso.
    • Despois dun desmaio son moi frecuentes as nauseas e os vómitos, polo que é conveniente manter á vítima en posición lateral durante un tempo paira evitar que se atragante co seu propio vómito.
    • Está contraindicado dar para comer ou beber á persoa que sufriu un desmaio se a conciencia non está totalmente recuperada.
    • Cando a persoa crea que está recuperada, débese incorporar lentamente paira evitar o risco doutro mareo. É conveniente permanecer uns minutos en posición de sentado antes de levantarse.

    Aínda que xeralmente a recuperación despois de uno destes desmaios é rápida e sen secuelas, as lipotimias non están exentas de risco. Se a persoa está totalmente inconsciente e manténselle tombado cara arriba existe un risco de obstrución da vía aérea pola súa propia lingua, debido a que ao desmayarse todos os músculos reláxanse. Paira evitar esta complicación basta con pór á persoa en posición lateral, ademais de vixiar a súa respiración. En opinión de Urkia si o afectado non respira acompasadamente ou presenta os beizos morados, é moi importante practicarlle a boca a boca se se coñece ben a técnica ou avisar con toda celeridade aos servizos de urxencia para que acudan na súa axuda, xa que o desmaio “pode reconverterse nunha parada respiratoria, una situación moito máis grave”.

    Así mesmo, existen os riscos derivados do propio esborralle do afectado. “Se a perda de conciencia foi brusca e a persoa caeu ao chan, é dicir, produciuse un síncope, hai que descartar a existencia doutras lesións como feridas, traumatismos ou fracturas”, sinala o doutor Villarroel. Ademais, é moi importante -sinala o médico- ter en conta que un esborralle pode tamén ser o reflexo dunha enfermidade, polo que é importante que tras sufrir un destes episodios a persoa afectada acuda ao médico para que este poida valorar o motivo e, no seu caso, administrarlle o tratamento correspondente.