«Podemos gañar a batalla á distrofia muscular de Duchenne». Esas son as esperanzadoras palabras de Luís García, do Instituto de Miopatías de París, sobre este tipo de distrofia muscular, unha grave enfermidade dos músculos que afecta a nenos e que aínda non ten cura. Por fortuna, os experimentos realizados cunha variante de terapia génica en distintos modelos animais van por bo camiño. Só hai que pasar da teoría á práctica, explicou García en Barcelona, onde foi convidado o Centro de Regulación Xenómica e o Parque de Investigación Biomédica de Barcelona.
É a miopatía máis frecuente e a máis grave, aínda sen tratamento, descrita por Duchenne [Guillaume Benjamin Amand] en 1860. Afecta só a homes e está ligada ao cromosoma X. As mulleres son portadoras sas. Os seus síntomas aparecen entre o tres e cinco anos. Ao dez, os nenos xa necesitan cadeira de rodas. Todos os músculos debilítanse e o corazón tamén enferma.
Aos afectados fáltalles unha proteína, a distrofina. Sen ela, os músculos son máis fráxiles e destrúense espontaneamente.
O xene descubriuse hai 20 anos. Pero ata agora non existiu a tecnoloxía adecuada para desenvolver a terapia génica que nos permitirá curar a distrofia.
A frecuencia é dun home sobre 3.000 ou 3.500. Dentro das enfermidades clasificadas como raras, é a máis frecuente. A metade dos casos danse en persoas sen antecedentes familiares.
Cando empecei a investigar nesta enfermidade, hai aproximadamente 20 anos, era de tan só 18 anos. Hoxe, en cambio, hai persoas de 30 ou 35 e, mesmo, algún caso que chega ata os 40 anos.
«Aos afectados pola miopatía de Duchenne fáltalles unha proteína, a distrofina, o que provoca unha fraxilidade extrema nos músculos»Con fisioterapia e esteroides que, sen chegar a curar, melloraron a calidade de vida destes nenos. A cirurxía permite tamén mellorar problemas relacionados coa escoliosis que adoita levar aparellada, mediante artrodesis, técnica que consiste en colocar unhas barras de fixación na columna. Nos casos nos que aparecen problemas respiratorios asociados, realízaselles unha traqueostomía para administrar ventilación mecánica. A pesar de que as condicións de vida deterióranse co paso do tempo, conseguíronse avances máis que notables.
En utilizar como vector un virus, que nos serve para introducir nas células un xene un pouco particular que vai facilitar o salto de exón. É unha maneira de modificar o ácido ribonucléico mensaxeiro (ARNm), que le a información xenética, e de facer que o organismo poida sintetizar unha variante da distrofina.
O noso obxectivo é rehabilitar o produto do xene mutado. O noso xene-medicamento ten o obxectivo de engancharse ao ARNm para arranxalo e facilitar o salto de exón. Este ARN é máis curto. É como quitar unha palabra dunha frase, pero que esta siga sendo comprensible.
Si, hai diversas liñas de investigación. En EEUU traballan en terapia génica con xene de substitución; no noso instituto, en París, con salto de exón. Existen outros grupos que investigan con salto de exón con células sintéticas.
O exón é a parte do xene que ten o contido da palabra na frase. O intrón é a parte da secuencia do xenoma que serve para editar os exones. É como o programa Word Perfect dun computador, no que os exones serían as palabras escritas e os intrones regularían a edición desas palabras, a cursiva ou a negrita.
En ratos e cans. E deu bos resultados. O rato é máis pequeno, con só 20 g de peso, e a terapia máis fácil de aplicar. O can pesa mil veces máis e é máis difícil aplicala porque hai que inxectar mil veces máis vector, aínda que os resultados foron bos. O próximo paso será probala nun ensaio clínico en nenos.
Si, seguramente. A enfermidade é tamén máis grave no can que no rato. O rato, que anda máis ou menos mal, non pode correr moito. Pero o can case non pode andar e ao aplicar a terapia observamos un beneficio clínico. Científicos americanos e xaponeses levárono a cabo con éxito.
Si, unha soa administración do virus é efectiva e duradeira, e sen efectos tóxicos a longo prazo. Pero, como se trata dun virus, sempre existe un risco puntual, aínda que superado este período non se presentan máis problemas. En cambio, cos compoñentes químicos para lograr o salto de exón, este problema relacionado co virus non existe, pero hai que ter en conta que son moléculas que se inxectan varias veces, cada dúas ou tres meses, e que non son biodegradables. Por iso é polo que aínda non podamos determinar con precisión os seus efectos a longo prazo.
Xa hai un ensaio deseñado en fase I con moléculas sintéticas; o próximo ano empezará outro en Inglaterra con morfolinos para salto de exón. Os expertos aseguran que coa terapia por salto de exón, poden tentalo nun prazo dun ano e medio. A idea non só é probar se funciona senón que os voluntarios consigan un beneficio clínico. No canto de aplicar unha inxección intramuscular local, o obxectivo é administrala directamente nos vasos sanguíneos para obter máis probabilidades de distribuír o virus en territorios significativos e de conseguir beneficio.
Non hai moitos grupos de investigación traballando niso, só catro ou cinco laboratorios de gran calidade, pero con poucos medios. Pero están seguros de que esta batalla se puiden gañar. «O home ha ido á lúa. É un soño. Por que non podemos conseguilo?».
Os comités de ética, de momento, non lles pon moitas dificultades para iniciar os ensaios. Asegúranse de que non se utilice ao paciente. «Protéxeno, pero non impiden traballar. Axúdannos e aconsellan», engade García. O experto non se atreve a dar unha data, pero os datos indican que van por bo camiño vistos os resultados en animais. «Agora que coñecemos a teoría», explica, «hai que levala á práctica mediante as regulacións adecuadas».
