Mal de altura

Os equipos de escalada melloraron e hai rutas paira subir aos montes máis complicados. Con todo, en montañas como o Everest segue habendo una morte de cada dez subidas con éxito, e paira quen alcanza o cume, as posibilidades de regresar con vida son dunha sobre vinte. As adaptacións metabólicas que debe realizar o organismo paira combater as condicións adversas de frío, sequedad do aire, radiación térmica, e sobre todo, altitude, poden ter consecuencias fisiopatológicas graves paira a saúde, aínda que aínda se están investigando os mecanismos que o orixinan e descoñécese por que non afecta a todos os individuos por igual.

A gravidade das doenzas aumenta co nivel de ascenso: a unha altura de entre 2.000 e 3.000 metros desenvólvense síntomas leves de mal de altura, pero é raro que se presente edema pulmonar e cerebral. Con todo, a partir dos 4.300 metros é fácil que non se produza aclimatación e desenvolver edema pulmonar ou cerebral. Este ano morreron 15 persoas no ascenso ao Everest, a cifra máis elevada desde que en 1996 perdesen a vida 16 montañeiros, segundo afirma Sutherland. Por que se cobra a montaña a vida de tantas persoas? Os médicos sosteñen que a principal causa son as enfermidades derivadas da altitude, do mal de montaña agudo ou mal de altura nas súas fases máis graves. Esta patoloxía consiste na falta de adaptación do organismo á hipoxia ou falta da presión parcial de osíxeno que se produce coa altitude, e a gravidade do trastorno é directamente proporcional á velocidade do ascenso e á altitude alcanzada.

Adoita aparecer entre as seis e as dez horas de exposición á hipoxia e, aínda que se sabe que esta é a responsable, os investigadores estudan aínda o mecanismo exacto que produce a enfermidade aínda que tradicionalmente achacouse á elevación da presión intracraneal. As molestias que acompañan ao mal de altura varían desde leves dores de cabeza e náuseas até os casos graves, en que o líquido se acumula nos pulmóns dificultando a respiración. A nivel do sistema nervioso central pode producirse edema cerebral (líquido no espazo intersticial do cerebro) causando confusión, coma e mesmo a morte. Por que se chega a este extremo?

José López Candel, cardiólogo do hospital xeral Universitario Reina Sofía de Murcia e investigador da expedición UMU, á montaña Broad Peak (8.047 metros, aínda que chegaron só a 7.000), sinala que conforme aumenta a altitude, a presión atmosférica baixa e o aire, menos denso, conta con menos osíxeno. Esta diminución na cantidade de osíxeno provoca o aumento do ritmo e profundidade da respiración e altera o equilibrio nos gases pulmonares do sangue, incrementa a alcalinidad do sangue (variando o pH) e altera a distribución de sales como o potasio e o sodio dentro das células. O resultado? A auga distribúese de forma diferente entre o sangue e os tecidos. Co transcurso dos días, o corpo responde producindo máis glóbulos vermellos paira poder transportar máis osíxeno aos tecidos. A consecuencia desta situación é que calquera actividade se ve afectada e prodúcese una caída no rendemento físico e intelectual, así como alteracións emocionais, en función da altura até a que se ascendeu en cada caso.

Quen máis quen menos, todos os montañeiros que soben a cotas elevadas adoitan presentar algunha dificultade respiratoria ou ben un leve mareo, dores de cabeza, náuseas, dificultade paira durmir, pulso rápido, perda de apetito e fatiga. Todos eles son síntomas leves que pasan en poucos días. Maiores complicacións presenta a edema pulmonar, que se produce entre 24 e 96 horas despois do ascenso e non adoita aparecer por baixo dos 2.700 metros. Trátase da acumulación de líquido nos pulmóns, que provoca afogo e falta de aire ante o menor esforzo. Ademais, quen o padece ten tose seca, con escasa expectoración rosada ou mesmo de sangue. A edema pulmonar pódese complicar moi rapidamente e pasar de ser una enfermidade moderada a unha afección mortal en poucas horas.

Máis grave aínda é a edema cerebral, que adoita aparecer entre as 24 e as 96 horas posteriores ao ascenso. Neste caso, o líquido acumúlase no cerebro e os síntomas presentan maior gravidade aínda. A vítima presenta dificultades paira camiñar, torpeza nos movementos das mans, dores de cabeza intensos e alucinacións (aínda que non adoita recoñecelas como talles), síntomas máis acusados conforme maior sexa a altitude. A edema cerebral convértese rapidamente nun trastorno mortal polo que a persoa que o padece debe ser tratada de inmediato. E o mellor modo de facelo, válido tamén paira a edema pulmonar, é trasladándoa sen perda de tempo a unha altitude inferior e levar a acabo una terapia con osíxeno, no mesmo terreo, si é posible.

Outra medida temporal é utilizar a cámara hiperbárica, un instrumento que aumenta a presión e simula un descenso de varios centos de metros. É una bolsa de tea moi lixeira e una bomba de aire que se fai funcionar manualmente. A persoa afectada debe ser colocada dentro da mesma e permanecer entre dúas e tres horas no seu interior, onde se aumentou a presión con axuda da bomba. Estas patoloxías, a xuízo do médico e montañeiro británico, poderían evitarse se os escaladores mostrasen maior preocupación pola súa saúde durante o ascenso, sen obsesionarse pola subida en si.

Da mesma opinión é Javier Botella de Maglia, médico intensivista do hospital A Fe, de Valencia. Montañeiro, con experiencia como expedicionario ao Everest e autor do libro Mal de altura. Prevención e Tratamento, sinala na súa obra que a clave é a instrución dos montañistas antes de iniciar o ascenso a cotas elevadas. Todo montañeiro debe coñecer os principios básicos, como un ascenso gradual, deterse por un ou dous días a descansar cada 600 metros cando se está por encima dos 2.400 metros, durmir a unha altitude máis baixa mentres sexa posible e aprender a recoñecer os primeiros síntomas dun problema paira poder descender antes de empeorar. Quen viaxan por encima dos 3.000 metros deberían levar osíxeno paira varios días.

Así mesmo hai que ter especial coidado coas enfermidades que se padezan antes do ascenso, especialmente con problemas cardíacos, pulmonares (desaconséllase que ascendan), e coa anemia, xa que esta provoca un nivel baixo de glóbulos vermellos e, por tanto, una cantidade menor de osíxeno no seu sangue. Ademais, hai que tomar alimentos ricos en carbohidratos, inxerir líquidos, e evitar beber alcol. Estar en boa forma pode ser una gran axuda paira evitar problemas no ascenso, pero non ten por que garantir que a persoa vaia atoparse ben a grandes alturas. O idóneo sería, segundo Sutherland, que cada montañeiro medise a súa capacidade de resistencia á altitude antes de emprender una ascensión difícil, aínda que recoñece a dificultade de ter experiencia previa e coñecer a súa capacidade por encima de altura como os 8.300 metros do Everest.