A Organización Mundial da Saúde (OMS) anunciou en datas recentes que a contaminación atmosférica causa cancro. O crecemento demográfico mundial empuxa á cidadanía a concentrarse nas grandes urbes, onde en 2050 residirá o 70% da poboación mundial. Isto significa que para diminuír o risco de enfermar pola deficiente calidade do aire das cidades, haberá que impulsar diversas medidas como suprimir a produción industrial nos núcleos urbanos, crear zonas verdes de fácil acceso e fomentar o transporte público, entre outras. Estes mesmos espazos naturais axudarán a promover unha vida máis activa e menos sedentaria nas cidades, pois a outra gran batalla en saúde pública será contra a obesidade. En calquera caso, hai que investir en saúde, porque reporta beneficios ás grandes poboacións, mentres que reducir o orzamento para sanidade nunca é unha boa idea. Así o conta nesta entrevista María Neira, directora do Departamento de Saúde Pública e Medio Ambiente da Organización Mundial da Saúde (OMS), no seu paso por Barcelona, onde foi convidada as xornadas “Cidades verdes. Xente saudable. Planificando espazos urbanos saudables” por BDebate e o CREAL (Centro de Investigación Epidemiolóxica e Ambiental), pertencente á alianza ISGlobal.
As estatísticas din que a poboación crece nas urbes e que no 2050 a porcentaxe de persoas que vivirán nelas pasará o 70%. Son cifras realmente importantes e que nos fan ver como esta tendencia pode afectar á saúde das persoas e de que maneira débense planificar mellor as cidades para evitar as enfermidades e protexer e promover a saúde, de forma que residir nas urbes non conduza á enfermidade, senón que sexa unha oportunidade para mellorar a saúde.
“A vida sedentaria é un problema de saúde pública que mata a seis millóns de persoas ao ano no mundo”As dúas opcións son válidas. Hai que ter en conta que é inevitable vivir nas cidades polos servizos que brinda: hai máis actividades nos núcleos urbanos e máis posibilidades que as que o campo ofrece; hai máis negocio, así como oportunidades de educación. Ademais, polo crecemento demográfico, a poboación debe residir nas cidades. A opción é conseguir que a calidade do aire sexa mellor. Isto pódese alcanzar cun transporte público adecuado, sustentable e eficaz, para que os cidadáns non utilicen o medio de transporte privado; diminuír o acceso dos vehículos contaminantes ao centro urbano; evitar as producións da industria dentro delas; e asegurar que a lexislación ambiental cúmprese, que se faga un uso máis intelixente e eficaz da enerxía e vértanse menos gases e emisións á atmosfera.
Todas as opcións son aconsellables, pero non todas as cidades poden permitirse ter un gran parque. O importante é que nelas haxa un bo acceso ás áreas verdes, xa que melloran a calidade do aire, a interacción social, a saúde mental, diminúen a tensión, a ansiedade e os problemas de illamento das persoas maiores, que son máis vulnerables. Ter máis zonas verdes convida a facer unha vida menos sedentaria e máis activa, camiñar, ir en bicicleta, pasear, o que, desde o punto de vista da saúde, é fundamental porque axuda a previr a obesidade e as enfermidades relacionadas. A vida sedentaria é un problema de saúde pública que mata a seis millóns de persoas ao ano no mundo. A contaminación do aire e a obesidade son dous problemas graves aos que debemos enfrontarnos. E correspóndenos facer moito esforzo para previla, mediante unha boa planificación urbana, para así favorecer a vida activa, onde nos podamos mover e, ademais, asegurarnos de que estean en marcha os mecanismos para que a calidade do aire sexa a aceptable, para que os núcleos urbanos non só sexan lugares onde non enfermar, senón tamén que protexan e promovan a saúde das persoas.
“No 2050 a porcentaxe de persoas que vivirán nas cidades pasará o 70%”Si, en efecto. Por iso as medidas que se adopten nas cidades deben facerse pensando nas consecuencias de todas as actividades que se realicen nelas. Se se planifica que nun núcleo urbano haxa unha vía para correr ou ir en bicicleta , hai que tentar reducir o tráfico de vehículos, porque coa bicicleta estase máis exposto ao aire contaminado. Por iso, hai que tratar de abordar unha planificación conxunta das cidades, e involucrar a moitos sectores da sociedade. Se se consegue diminuír o acceso do tráfico rodado aos grandes núcleos urbanos, redúcense os accidentes, a contaminación e facilítase que se camiñe máis (xa que correr non está aconsellado para todos os grupos da poboación). Desde o punto de vista da saúde pública, non só hai que incluír á comunidade, senón a moitos sectores para evitar que ao tentar mellorar un aspecto, estráguese outro. Por iso, todo debe estar ben medido e enfocado desde o principio.
Si. Por iso, en saúde pública tamén se implican outros especialistas, posto que hai que ter en conta moitos aspectos: o tráfico, a planificación urbanística ou a xestión da mobilidade, entre outros. As zonas verdes son un ámbito para defender todos xuntos, porque protexen a saúde, achegan beneficios sociais e evitan moitos problemas. Hai diversos estudos que demostran que as áreas verdes dan beneficios económicos para a cidade: aínda que requiran un investimento ao comezo, a longo prazo achegan máis beneficios.
“As áreas verdes melloran a calidade do aire, a interacción social, a saúde mental, a tensión, a ansiedade e o illamento dos maiores”Exacto. Se se evitan os custos dos tratamentos dos enfermos crónicos, diminúe o importe do investimento do comezo, é dicir, cubriría o gasto inicial, á parte de achegar outro tipo de beneficios, como un mellor estado de benestar da poboación, unha mellor saúde mental, menos accidentes de tráfico, que tamén son moi custosos, e a invitación a participar na vida urbana. A cidade está “máis viva”, menos tensa e ten numerosas vantaxes para a felicidade das persoas.
Os grandes núcleos urbanos de África e Asia representan desafíos máis aló dos descritos, que teñen que ver cos cintos de pobreza que se xeran ao redor deles. Hai moitas persoas que emigran ás cidades pensando en aumentar o seu nivel de vida, pero ao chegar atópanse con que non teñen acceso ao seu núcleo urbano, senón que se teñen que quedar nos cintos das aforas, que son moi pobres, onde hai moito hacinamiento, falta de infraestruturas de saneamento, de auga potable; unhas condicións que favorecen moi rápido a transmisión de enfermidades infecciosas. Nas grandes cidades dos países en desenvolvemento ou emerxentes un dos retos é ofrecer niveis mínimos, básicos, de saúde á poboación e evitar a violencia, o hacinamiento e a pobreza, que hai que ter moi presentes, porque xeran problemas engadidos de saúde pública.
“Reducir o orzamento en sanidade nunca é unha boa idea, porque despois non se recupera desde o punto en que se deixou, senón de moito máis atrás”A crise que afecta a España e a outros países repercute de forma negativa en moitos aspectos. A OMS tenta dar aos gobernos que queiran tomar medidas para reducir os gastos datos moi sólidos para convencerlles de que reducir o orzamento en sanidade nunca é unha boa idea, porque despois non se recupera desde o punto onde se deixou, senón que a experiencia dinos que se vai moito máis atrás, que custa moito máis. Iso si, hai que pór en marcha medidas de eficiencia do gasto e ser conscientes de que España ten un dos mellores sistemas sanitarios do mundo. Isto quedou ben demostrado e hai que mantelo e consentilo moito, de modo que o diñeiro destinado gástese de forma eficaz, a partir dunha discusión interdisciplinar á que hai que convidar a todos, para que contribúan a ese debate sobre o gasto sanitario. Neste sentido, a clase médica pode achegar moitas solucións. Pero debemos ser conscientes de que non hai que aumentar o gasto, senón que se require eficiencia.
No País Vasco hai exemplos moi bos de cidades saudables. Avilés (Asturias) estaba moi contaminada debido á produción industrial, pero realizáronse grandes esforzos para gañar en limpeza e nunha mellor calidade do aire. Pero hai máis casos en España; moitas cidades tomaron medidas moi boas a nivel puntual, que favoreceron ao centro urbano, como crear unha zona peonil. Pero hai que seguir explorando e avanzando respecto diso. Barcelona é tamén una das cidades onde se han desarollado iniciativas moi positivas. Todo o mundo pode lembrar aquela Barcelona que había antes dos Xogos Olímpicos de 1992 e despois. Aínda hai máis modelos a seguir, moi positivos.
Nalgunhas partes do planeta, como China, a contaminación atmosférica é un problema moi grave, ata o punto de que as súas urbes se denominaron cidades do cancro. A situación xa non se pode clasificar como preocupante, senón alarmante, pois xa se rexistraron casos extremos de afectación como o dunha nena de só oito anos, que desenvolveu cancro de pulmón.
Ante estas situacións, María Neira expón o seguinte: “Como cidadáns, pódese facer pouco, non se pode cambiar a calidade do aire. É algo que non depende en exclusiva da persoa, pero si que pode usar menos o coche privado e ir en transporte público. Cando este non sexa suficiente, é bo que os cidadáns exerzan presión aos responsables políticos da saúde pública para pedirlles que a calidade do aire cada vez sexa mellor e que tomen medidas para reducir os vehículos nas cidades. Como cidadáns, podemos achegar o noso granito de area”.
