Na maioría dos fogares cóntase co consabido botiquín ou caixón de medicamentos onde, ademais de aspirinas e vitaminas, gárdanse moitos restos de medicamentos que, por desgraza para o sistema de saúde español, corresponden a tratamentos que nin sequera se empezaron. Aínda por riba, unha boa parte están caducados, aínda que unha vez que pasan a data de vencemento a maioría das preparacións farmacéuticas perden parte da súa eficacia e algunhas poden desenvolver un perfil de reacción diferente e adversa no organismo. A pesar de que se se consumisen estes fármacos o máis probable é que non ocorrese nada, é pouco aconsellable facelo.
España é un gran consumidor de fármacos. En 2010, no sistema público de saúde estendéronse máis de 1.000 millóns de receitas, unha media de 21 receitas por persoa e ano. Segundo un informe do Goberno británico, no que se analizou o consumo de medicamentos en 14 países do Primeiro mundo, España é o segundo país que máis consome, por detrás de EE.UU. e seguido de Francia.
A importancia de reciclar medicamentos
Os medicamentos nunca deben tirarse ao lixo ou ao inodoro, xa que son contaminantes tanto para as persoas como para os animais e o medio ambiente. Outro motivo de contaminación ten a súa orixe nos ouriños dos consumidores de fármacos. As depuradoras non conseguen filtrar estas sustancias e contaminan as augas. Desta maneira, os ríos españois convertéronse nun vertedoiro do botiquín, onde se almacenan todo tipo de sustancias: desde antidepresivos a antibióticos, antiinflamatorios e analxésicos.
Entre os fármacos que máis se detectan destacan os hipolipemiantes (para tratar hipercolesterolemias), os analxésicos, os antiinflamatorios e os antiepilépticos. Tamén abundan os antibióticos, algo que resulta preocupante pola súa capacidade de provocar bacterias resistentes. En canto á repercusión, detectáronse danos hepáticos e renais nos peixes, así como feminización nos machos como consecuencia das pílulas anticonceptivas e outros tratamentos hormonais.
Durante 2010, recolléronse unha media de 74,4 quilos de medicamentos por cada 1.000 habitantes, un 30% non se abriu
Esta nova contaminación farmacolóxica ameaza sobre todo ao medio ambiente, pero podería chegar a afectar tamén á saúde das persoas. Preocupan en especial os efectos das hormonas pola súa potencial repercusión en mulleres embarazadas ou a súa implicación en problemas de infertilidade masculina.
Coa finalidade de efectuar esta tarefa de reciclaxe e eliminado, implantouse o SIGRE (Sistema Integrado de Xestión e Recollida de Envases), constituído por Farmaindustria, o Consello Xeral de Colexios Oficiais de Farmacéuticos e a Federación de Distribuidores Farmacéuticos. A misión de SIGRE consiste en promover e facilitar a recollida de medicamentos para o seu correcto tratamento ambiental.
A recollida efectúase nos centros de saúde e nas farmacias a través de colectores especiais onde se depositan os medicamentos usados ou caducados. Unha vez recolleitos, pasan por un proceso de selección para, en primeiro lugar, separarse segundo o material do envase (cartón, plástico ou vidro). Estes materiais sométense a un proceso de reciclaxe , mentres que os restos de medicamentos elimínanse segundo a normativa para este tipo de residuos.
Reutilizar medicamentos
A lexislación vixente non permite reutilizar os medicamentos que non se consumiron. Non importa que a caixa estea aínda por abrir e que non caducase. Con todo, son posibles as doazóns humanitarias, aínda que a experiencia puxo en evidencia que cando se realizan de maneira inapropiada, poden xerar máis quebradizos de cabeza que beneficios. En Bosnia e Herzegovina, calcúlase que entre 1992 e 1996 acumuláronse 17.000 toneladas de medicamentos non utilizables, cuxo custo de eliminación elevouse a 34 millóns de dólares norteamericanos.
Para paliar estes problemas, a Organización Mundial da Saúde (OMS) elaborou unha normativa para a doazón humanitaria de medicamentos con destino a outros países. A Axencia Española de Medicamentos efectuou unha adaptación desta. A normativa esixe que sexan fármacos cuxa comercialización estea autorizada en España e que non sexan estupefacientes, psicótropos ou hemoderivados. A data de caducidade deberá ser superior a un ano a partir do momento en que se efectúe a doazón e o envase non se debe abrir.
Tamén se pide que sexan fármacos necesarios no lugar onde se envían e que non precisen condicións especiais de conservación e/ou transporte. Todos os envíos de doazóns requiren unha autorización e non poderán ter en ningún caso finalidade comercial.
Reducir os medicamentos é, sen discusión, un dos puntos crave cara a onde deben dirixirse todos os esforzos. Os botiquines domésticos están cheos e é preciso desenvolver medidas para previr tal acumulación. Segundo os datos de SIGRE, durante 2010 recolléronse unha media de 74,4 quilos de medicamentos por cada 1.000 habitantes, un total de 3.496 toneladas. Destas, ata un 30% eran envases que non se abriron. É probable que isto só sexa a punta do iceberg, xa que non se computan os medicamentos que se tiran sen optar á reciclaxe nin outros que enchen os botiquines de todas as casas. Isto significa que se invisten millóns de euros en fabricar e financiar fármacos que, no mellor dos casos, acaban na planta de reciclaxe.
