Algúns nenos deixan de falar en determinadas situacións a pesar de que, polo xeral, non teñen problemas para utilizar a linguaxe oral e comprenden á perfección cando se lles fala. Os expertos consideran que a causa principal débese a un exceso de ansiedade do neno ante algunhas situacións sociais. Neste artigo exponse cando a ansiedade pode provocar mutismo nos nenos e cales son as pautas a seguir para proxenitores e coidadores ante este trastorno. Tamén se explica que a mellor opción de tratamento é a terapia cognitivo-conductual, sen esquecer que a implicación de todo a contorna coidadora e do persoal educativo.
A característica fundamental do trastorno denominado mutismo selectivo é que un neno que adquiriu a linguaxe oral, e que en xeral o emprega de maneira correcta, sente incapaz de falar en situacións sociais nas que sería esperable. Esta ausencia de fala, ademais, interfere de forma negativa na súa vida social ou no seu rendemento escolar. Nas situacións nas que se bloquea, o neno comprende o que se lle di e, mesmo, pode asentir ou negar coa cabeza. Pero non fala.
Os afectados dominan a linguaxe oral e non teñen problemas en falar cando se atopan en ambientes sociais onde senten seguros. Deste xeito, é habitual que o afectado por mutismo selectivo fale con normalidade na súa casa, pero bloquéese no contexto escolar, cos seus compañeiros. É un trastorno pouco frecuente e a miúdo iníciase antes do cinco anos de idade. Algúns estudos sinalan que afecta máis os homes.
Non falar por exceso de ansiedade
É habitual que o afectado por mutismo selectivo fale con normalidade na súa casa, pero bloquéese no contexto escolarAínda que non se pode determinar con seguridade cal é a causa deste trastorno, a maioría dos expertos coinciden en sinalar que é probable que sexa un exceso de ansiedade. Cando algúns nenos teñen ansiedade, vocalizan mal ou falan moito máis rápido do normal. Pero no caso do mutismo selectivo, ocorre todo o contrario: bloquéanse. Moitos afectados tamén sofren fobia social, que se caracteriza polo medo ou a vergoña a sufrir algún tipo de humillación en situacións sociais.
En xeral, adoitan ser nenos moi sensibles, introvertidos, ansiosos ou perfeccionistas. Ademais da tendencia a sufrir ansiedade, outros factores estresantes poden favorecer o seu desenvolvemento, como o divorcio ou a separación dos proxenitores, o falecemento dun deles ou un cambio de residencia. Sobreproteger ao pequeno, reducir a súa vida social ou acomodarse á súa mudez e facer de intérprete dos seus silencios son aspectos que contribúen a agravar o trastorno e mantelo no tempo.
Nenos con mutismo selectivo, que facer?
É fundamental implicar aos proxenitores e outros coidadores do afectado no seu tratamento. Algunhas das pautas que estes deben seguir son as seguintes:
- Non sobreprotegerle.
- Eliminar ou reducir todas as posibles fontes de tensións: discusións en casa, excesiva presión para que mellore o seu rendemento académico, excesivas actividades extraescolares, etc.
- Todas as accións que contribúan a que gañe seguridade persoal son benvidas: outorgarlle cada vez máis responsabilidades nas tarefas domésticas e non aforrar reforzos positivos cando as realice ou encargarlle o coidado dun animal doméstico.
- É esencial que o neno non senta presionado para falar nas situacións nas que se bloquea, xa que a ansiedade é a causa de que deixe de falar.
- Se ocorre no colexio, cando o neno está cos seus compañeiros, pode ser unha boa idea convidarlles a casa, onde é máis probable que senta máis seguro.
Tratamento do mutismo selectivo
A terapia cognitivo-conductual emprégase con frecuencia para abordar este trastorno. Unha práctica habitual é a coñecida “técnica de manexo da continxencia”, que consiste en reforzar de forma positiva ao neno cando fala e non reforzalo cando non fala. Só emprégase algún tipo de psicofármaco cando o especialista considera que é necesario para tratar os síntomas ansiosos ou depresivos. Posto que moitos nenos sofren mutismo selectivo en situacións escolares, é de vital importancia a colaboración activa do persoal educativo para que cre as condicións que favorecen a comunicación.
Segundo a Sociedade Española de Psiquiatria, a terapia cognitivo-conductual é unha maneira de entender como pensa un de si mesmo, doutros e da contorna, e como o que un fai afecta os seus pensamentos e sentimentos. Esta terapia pode axudar a cambiar a maneira en que un pensa e como actúa, e iso, axudar a sentirse mellor. Ademais, céntrase nas dificultades do ?aquí e agora?, no canto de buscar a causa da angustia no pasado.
Antes de chegar á conclusión de que un neno que non fala en determinadas situacións sociais sofre mutismo selectivo, é necesario descartar que a ausencia de fala débase a outros problemas, como trastorno da linguaxe ou da voz, lesión cerebral ou xordeira profunda, que explicarían a súa incapacidade para comunicarse. Ademais, hai que prestar especial atención a que o mutismo sexa verdadeiramente selectivo, xa que nalgunhas afeccións graves do desenvolvemento, como o autismo, os nenos perden aos poucos a capacidade de falar.
