O apéndice é un órgano cuxa función, hoxe en día, é obxecto de controversia no campo da fisioloxía. Son moitas as teorías que viran ao redor da súa ‘ocupación’ no organismo: desde unha función linfática, hormonal ou, mesmo, neuromuscular. No entanto, e a pesar de que a maioría de científicos, ata agora, estaban de acordo en que a súa función era irrelevante e non ía máis aló dun vestixio da evolución, recentemente un grupo de investigadores estadounidenses da Universidade de Duke parece contradicilo.
As enfermidades do apéndice ocupan un lugar destacado na práctica cirúrxica: a apendicitis é a enfermidade abdominal máis frecuente que trata o cirurxián. Cando o apéndice, situado no intestino groso, se inflama hai que extirpalo xa que a situación, de agravarse, podería terminar en peritonitis, unha inflamación aguda da membrana que limita a parede do abdome e recubre os órganos abdominais. Recentemente, un grupo de investigadores da Facultade de Medicina da Universidade de Duke, en EE.UU. apuntou cal sería a función deste órgano: un refuxio bacteriano.
Os autores aseguran no traballo, publicado en Journal ‘of Theoretical Biology’, que a súa función básica é a produción e protección dos diferentes microorganismos que forman a flora bacteriana do noso intestino. Segundo esta conclusión, despois dunha enfermidade que implique destrución das bacterias beneficiosas que habitan no noso sistema dixestivo, o apéndice permitiría recuperar o seu funcionabilidad.
Reserva bacteriana
Os expertos, coordinados por William Parker, insisten que esta afirmación non ten razón de ser nos países desenvolvidos porque existen varias maneiras de recuperar a flora, sexa mediante unha alimentación adecuada ou con suplementos alimenticios. Non ocorrería así noutras partes do mundo, incluíndo o subcontinente indio, Sueste Asiático, Latinoamérica e África Subsahariana, onde enfermidades como o cólera aínda son comúns e hai escaseza de medios neste sentido. Tamén sinalan que se o apéndice se inflama convén seguir o tratamento convencional e extirpalo, aínda que posiblemente determine a aparición dalgunhas enfermidades no futuro.
«Un sistema inmune sobrerreactivo podería desencadear a inflamación intestinal asociada coa apendicitis»
Parker, no artigo, sinala que a alta incidencia de apendicitis nos países desenvolvidos está relacionada coa obsesión pola limpeza e a excesiva hixiene que contribuíron a que o sistema inmunológico sexa ‘perezoso’ e que reaccione ante sustancias que hai anos eran completamente inocuas. De feito, científicos de importantes laboratorios e centros de investigación, xa hai tempo que advirten de que é imprescindible estar en contacto con bacterias na infancia para que o sistema inmunológico xere anticorpos.
Unha limpeza demasiado abundante debilita o sistema inmunológico e favorece a aparición de dermatitis, alerxias ou crises asmáticas por reacción excesiva das defensas contra irritantes menores. «Un sistema inmune sobrerreactivo podería desencadear a inflamación intestinal asociada coa apendicitis», puntualiza o investigador.
Raro pero letal
O tumor de apéndice non é habitual, o seu diagnóstico preoperatorio é pouco frecuente e menos da metade dos casos son diagnosticados de forma intraoperatoria. O tumor apendicular é máis frecuente en mulleres e adoita localizarse no extremo distal do órgano en cuestión. A perforación destes tumores adoita orixinar un pseudomixoma peritoneal, unha forma pouco común de cancro que se inicia no apéndice e que pode propagarse a todo o peritoneo.
No caso de mulleres con pseudomixoma é importante diferenciar a orixe tumoral porque tanto o tratamento como o prognóstico dependen diso. Adoitan derivar dun tumor ovárico, a pesar de que se deron casos de coexistencia de tumores simultáneos de apéndice e ovario con pseudomixoma peritoneal.
A pesar de que os tumores do apéndice son raros, a súa aparición é potencialmente letal. Esta é unha das conclusións relacionadas co cancro de apéndice ás que chegaron investigadores do Centro Médico Bautista da Universidade Wake Forest, Carolina do Norte, en EE.UU. Segundo os datos dispoñibles, soamente un 0,1% dos apéndices extírpanse por cancro, aínda que poderían ser os responsables de máis casos. Os autores do estudo, coordinado por Robert F. Bradley, estudaron a 101 pacientes con pseudomixoma peritoneal que se orixinou no apéndice e que foron tratados na Wake Forest entre 1993 e 2005.
Este tipo de cancro clasificábase, antes do estudo, en tres categorías: de alto grao, baixo grao e benignos, aínda que a todos os pacientes trátaselles cunha intervención cirúrxica do apéndice e tratamento con quimioterapia. Agora, a tenor dos resultados que revelan novos factores relacionados co diagnóstico e o tratamento, coñécese que non existe unha variante ‘benigna’ da enfermidade.
A técnica cirúrxica para tratar a apendicitis permaneceu practicamente sen cambios dada a súa eficacia terapéutica e baixa morbimortalidad. A pesar de que a cirurxía convencional é a modalidade tradicional, cada vez é máis frecuente a intervención mediante laparoscopia. Pero ao contrario do que sucede noutros procedementos cirúrxicos minimamente invasivos, caracterizados por ser seguros e sinxelos, o seu uso é controvertido.
Por este motivo, un grupo de investigadores da University of Southern California, Los Ángeles, California (EE.UU.) realizaron un estudo, prospectivo e a dobre cego, con 250 pacientes, na que comparaban as dúas técnicas de extirpación do apéndice. Os resultados foron sorprendentes. Non houbo diferenzas significativas nos parámetros estudados excepto na calidade de vida do paciente ás dúas semanas da intervención. O traballo, coordinado por Namir Katkhouda e publicado en ‘Annals of Surgery’, destacaba que o tempo empregado na intervención era máis longo mediante laparoscopia e non existían diferenzas na intensidade da dor, nin no inicio da alimentación ou da actividade, nin tampouco nas complicacións posteriores.
Segundo datos dispoñibles, a incidencia de apendicectomía nos países desenvolvidos xira en torno ao 8%. As complicacións máis habituais derivadas dunha intervención deste tipo son a infección intraabdominal ou da ferida. Os índices de infección da ferida posquirúrgica están entre o 3% e o 30% en casos de apendicitis aguda e achéganse ao 78% en apendicitis gangrenosa ou perforada.
