O trastorno por déficit de atención con hiperactividade (TDAH) é un dos problemas psiquiátricos máis frecuentes en nenos e adolescentes. Algúns expertos consideran que non sempre se realizan as probas necesarias e que, deste xeito, diagnostícase o trastorno a menores que non o sofren e non se diagnostica a algúns que si. Neste artigo exponse a dificultade de conseguir un correcto diagnóstico de TDAH, o complicado que é saber cantos afectados, en realidade, son falsos positivos e a importancia que ten no diagnóstico ser os máis pequenos da clase.
Nenos e adolescentes que parecen máis impulsivos que os demais, máis movidos, máis axitados, máis dispersos en clase… Non é sinxelo delimitar a fronteira entre un menor movido e disperso e un que sofre un trastorno por déficit de atención con hiperactividade (TDAH). Os nenos e os adolescentes que padecen este trastorno teñen problemas de impulsividad, de atención, de comportamento e de axitación motora que causan alteracións no seu rendemento académico e na súa vida social e familiar.
TDAH: o reto dun bo diagnóstico
Un dos principais retos neste trastorno é diagnosticalo coa precisión adecuada. Inmaculada Moreno, profesora titular de psicoloxía da Universidade de Sevilla, explica que “a detección realizada en Atención Primaria pode ser insuficiente para confirmar a existencia do trastorno”. Os primeiros profesionais que detectan que un menor pode sufrilo son os pediatras, xa que os profesores ou proxenitores, ante a sospeita de que o neno ou o adolescente ten un problema, envíano ao seu pediatra.
“Pero se o diagnóstico depende só da información que dan os pais, algo que pode pasar en Atención Primaria, aumenta o risco de que se produza un erro”, insiste Moreno, e de que se diagnostique con TDAH a un menor que en realidade non sofre este problema e tome de maneira innecesaria medicamentos que poden ter efectos secundarios.
Un dos principais retos no TDAH é diagnosticalo coa precisión adecuada
Aínda que tamén pode ocorrer o contrario. Amaia Izquierdo, doutora en psicoloxía, destaca que a pouca precisión no diagnóstico provoca que “nenos e adolescentes que sofren o trastorno non sexan identificados”. O TDAH pódese confundir con outras patoloxías, coas que tamén se pode presentar asociado, como os trastornos de aprendizaxe, os trastornos de ansiedade ou os trastornos de conduta. Esta especialista pon o acento na importancia de ter un bo diagnóstico, xa que “o trastorno é para toda a vida, así que a súa evolución será mellor canto antes iníciese o tratamento“.
A dificultade de saber cantos afectados están mal diagnosticados
É difícil saber cantos nenos e adolescentes están mal diagnosticados, xa que faltan estudos exhaustivos. Moreno é a autora principal dun estudo da Universidade de Sevilla, o Servizo Andaluz de Saúde e a Universidade das Illas Baleares que compara a eficacia dos tratamentos farmacolóxicos e psicolóxicos cun novo tratamento, o neurofeedback. Esta é unha modalidade coa que se cambia o patrón de ondas cerebrais e actívase o fluxo sanguíneo nas áreas do cerebro relacionadas co TDAH.
Para realizar esta análise, os investigadores seleccionaron a 146 nenos de Sevilla que chegaran ao servizo de Atención Primaria de Pediatría coa sospeita de que sufrían este trastorno. Pero, tras facerlles diferentes probas, descubriron que o 40% deles non o padecía.
Dedicar tempo ao diagnóstico do TDAH
A xuízo de Luís Rodríguez, pediatra de Atención Primaria e coordinador do Grupo de Traballo de TDAH da Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria, “o médico de Atención Primaria pode facer un bo diagnóstico, a condición de que dispoña do tempo necesario para realizar as probas que fagan falta. Eu teño a sorte de poder dedicar unha hora ou máis a un paciente. Pero hai compañeiros que ven a 60 nenos e adolescentes cada día”. Nestes casos, “o recomendable é que se derive ao menor aos servizos especializados”, engade o pediatra.
As vantaxes de que sexa o pediatra quen se encargue do diagnóstico son “que facemos o seguimento ao menor desde que naceu e que vive moi preto dos nosos centros. Temos moita relación coa familia e vemos ao menor con regularidade, así que sabemos como se comporta no colexio e coa familia. Coñecémolo moito, algo moi importante para realizar un bo diagnóstico”, insiste o especialista.
O TDAH: un trastorno complexo
O TDAH é un trastorno complicado. Non hai marcadores biolóxicos, como unha análise de sangue, que demostren que unha persoa o sofre. Por iso, as estatísticas sobre a porcentaxe de menores afectados van desde o 4% ao 17%. Aínda non se coñecen as súas causas, aínda que se cre que pode ter unha importante base xenética.
Amaia Izquierdo defende que o diagnóstico o fagan psicólogos ou psiquiatras, profesionais que poden realizar numerosas probas neuropsicolóxicas. “Os médicos de Atención Primaria están a facer un labor moi importante de detección, cada vez mellor. En realidade, non importa tanto quen faga o diagnóstico de TDAH senón como o faga. Pero creo que é mellor que o diagnóstico final realíceno os servizos de saúde mental, nos que hai psiquiatras e psicólogos. Hai que levar a cabo unha avaliación neuropsicolóxica que inclúa tests, pero tamén entrevistas clínicas, observación, probas de biofeedback para observar o movemento”, sinala Izquierdo. A especialista tamén alerta dos tests dispoñibles en Internet para facer un autodiagnóstico.
Segundo un estudo realizado en datas recentes por científicos da Universidade de Columbia Británica (Canadá), moitos casos de falsos positivos son nenos que naceron no mes de decembro.
Nas clases conviven nenos dun mesmo ano nados entre xaneiro e decembro. E pode ocorrer que os nados no último mes do ano sexan etiquetaxes como máis inmaturos, movidos e impulsivos que os seus compañeiros.
Os investigadores estudaron a 937.943 nenos de entre 6 e 12 anos de idade e viron que os nados no mes de decembro tiñan un 39% máis de probabilidade de ser diagnosticados de TDAH, comparados cos nenos nados en xaneiro.
