Coñecer o párkinson é o primeiro paso paira combatelo. Afecta a entre 120.000 e 150.000 persoas no noso país e a sete millóns no mundo. Segundo as previsións da Organización Mundial da Saúde (OMS), a cifra duplicarase nos próximos 20 anos. Achegar esta enfermidade neurodegenerativa á poboación é o obxectivo do Día Mundial do Párkinson que se celebra cada 11 de abril en conmemoración da data de nacemento de James Parkinson, o médico británico que describiu a enfermidade hai dous séculos. Diego Santos, neurólogo do Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (Chuac) e un dos maiores especialistas de España nesta patoloxía, explica nesta entrevista, entre outros aspectos, que avances cabe esperar nun futuro inmediato.
Nalgunhas enfermidades como o cancro prodúcense grandes avances de cando en vez. Ocorre o mesmo no párkinson?
Si, pero é posible que non transcendan o suficiente á opinión pública. Está a investigarse moito en terapias potencialmente curativas ou que tenten polo menos atrasar a progresión da enfermidade. O ano pasado presentáronse os resultados dun ensaio con anticorpos monoclonales –un tipo de inmunoterapia– que perseguen bloquear a expansión da proteína que se acumula de forma anómala no cerebro, a Alfa-sinucleína. Tamén hai máis de 15 moléculas en investigación paira frear o seu avance xa sexa bloqueando a propagación desta proteína, favorecendo a súa degradación ou inhibindo a súa plegamiento anómalo.
Espéranse novos medicamentos paira controlar os síntomas?
Na levodopa, que é o mellor tratamento, está a investigarse novas formulaciones de administración, por exemplo, por vía subcutánea. Tamén se estuda a apomorfina inhalada ou sublingual. Por outra banda, investíganse biomarcadores paira tentar facer un diagnóstico precoz.
Que importancia ten detectar canto antes a enfermidade?
É una enfermidade neurodegenerativa onde se van perdendo facultades progresivamente e, por tanto, canto antes podamos intervir nese proceso, mellor. Se temos un tratamento que frea a perda de neuronas, o ideal sería aplicalo pronto. Uno dos problemas actuais é que o diagnóstico se realiza cando o paciente presenta rixidez ou tremor, e nese momento xa se perderon máis da metade das neuronas dopaminérgicas. O ideal sería diagnosticar cando empeza a haber perda neuronal, mesmo nunha fase presintomática.
Pódese previr dalgunha maneira?
É complexo porque non está moi claro cal é a orixe da enfermidade. Hai gran variabilidade duns pacientes a outros, xa que interveñen factores xenéticos e ambientais. A día de hoxe non hai ningunha terapia nin intervención paira previr o párkinson, cunha excepción: o exercicio aeróbico vigoroso demostrou que reduce o risco de desenvolver a enfermidade.
Ademais do tremor ou a lentitude de movementos, hai outros síntomas que poidan servir paira identificar un párkinson incipiente?
Os máis relacionados son a alteración do olfacto, a hiposmia, ou a perdida total deste sentido, a anosmia, así como o estreñimiento, o trastorno da fase REM do soño e a depresión. A maior parte destes síntomas non son específicos. Non quere dicir que una persoa con estreñimiento ou con depresión vaia desenvolver necesariamente a enfermidade, pero o trastorno da fase REM do soño si é máis específico do párkinson.
Pódese dicir que una persoa con este trastorno desenvolverá a enfermidade?
Unha porcentaxe importante das persoas que o sofren presentan párkinson transcorridos tres, cinco ou dez anos.
Cando hai que acudir ao médico?
O trastorno do soño REM pódese diagnosticar cun cuestionario clínico e tamén se pode facer un estudo do soño. Una vez diagnosticado, o ideal sería facer un seguimento estreito posto que existe a posibilidade de que sexa un marcador, un signo preliminar da enfermidade previo á aparición de problemas motores.
Que función teñen as terapias rehabilitadoras nos enfermos?
A rehabilitación é importante como complemento aos tratamentos farmacolóxicos. Debería ser una parte fundamental do manexo da enfermidade. Nalgúns países centroeuropeos potenciáronse moito estas terapias multiintervención que inclúen exercicio físico, logopedia, fisioterapia, rehabilitación ou terapia ocupacional.
Que beneficios achegan aos pacientes?
O exercicio ten beneficios físicos e psicolóxicos en calquera persoa. Nunha persoa con párkinson, estes beneficios multiplícanse. Coa rehabilitación pódese mellorar a marcha, a postura ou o equilibrio ou outros síntomas como a rixidez. Ademais, os estudos demostran que con esta terapia multiintervención os pacientes necesitan menos cantidade de medicación.
En que casos está indicada una intervención cirúrxica e que resultados ten?
Aplícase en pacientes que responden o tratamento farmacolóxico pero desenvolveron fluctuaciones clínicas, é dicir, ao longo do día é coma se esgotáseselles a batería e o medicamento deixase de funcionar. O enfermo pasa a estar mal, con tremor ou sen poder camiñar. A cirurxía demostrou que mellora estas fluctuaciones, os síntomas motores e tamén o non motores. Proporciona autonomía ao paciente nas actividades do día a día e, por tanto, mellora a calidade de vida. A cirurxía non é complexa, é un procedemento no que se introducen uns electrodos paira xerar una corrente eléctrica mediante unha batería en determinadas áreas do cerebro.
Que papel ten a educación sanitaria sobre o párkinson tanto paira a persoa enferma como paira a familia?
Cada vez fálase máis do rol activo do paciente. É moi importante que sexa o protagonista, que teña conciencia da enfermidade e estea ben informado para que as decisións que se toman sexan conxuntas entre o equipo médico, o enfermo e a familia. As asociacións de pacientes están a facer un esforzo moi importante nesta liña.
Dous de cada tres pacientes han experimentado un empeoramento nos síntomas da enfermidade durante a pandemia. O estudo con 600 enfermos que dirixiu Diego Santos así o reflicte. Segundo o neurólogo, débese a múltiples motivos: “As asociacións de pacientes pecharon e deixaron de ofrecer as terapias complementarias que levaban a cabo, o non poder saír de casa tamén influíu no estado de ánimo de moitos enfermos e a atención sanitaria viuse prexudicada”.Un ano despois de iniciarse a pandemia, os estudos demostran que a covid-19 non se cebou cos enfermos de párkinson. “Algúns, mesmo, observaron menos frecuencia de casos, probablemente porque os pacientes son moi cumpridores das medidas de prevención”, apunta Diego Santos. Entre os que a pasaron hai un grupo de pacientes que si tivo un peor prognóstico: os enfermos nun estadio avanzado de párkinson.
