O hipo

O hipo é un son brusco que, xeralmente, non ocasiona máis consecuencias que as meramente anecdóticas. Procede da sucesión dunha serie de contraccións involuntarias e espasmódicas do diafragma -que é a membrana que separa os pulmóns do estómago- e da musculatura inspiratoria das persoas que finaliza co súbito peche da glotis, na garganta, que salta pechándose repetidamente no momento de respirar, causando o clásico ‘hip’. Son movementos involuntarios provocados pola dilatación excesiva do estómago que irrita á citada membrana e obrígaa a contraerse. Pode afectar a persoas de calquera idade, mesmo a bebés que aínda non naceron.

A pesar do seu carácter preferentemente benigno, en ocasións o hipo pode manterse no tempo causando incomodidade ao paciente xa que pode devir en situacións extremas de insomnio, perda de peso, infeccións ou, no peor dos casos, bloqueos auriculo-ventricular. Nestes casos, lonxe de ser una consecuencia simpática dun proceso fisiológico pode ser o signo inequívoco dunha patoloxía grave. Por iso é polo que, en ocasións, sufrir hipo, sobre todo, si este é persistente -singultus, en terminología médica- require da atención clínica correspondente para que avalíe as consecuencias da situación.

Sufrir hipo ocasionalmente non deixa de ser una situación normal. Con todo, hai situacións que aconsellan tratamento médico, sobre todo, cando derivan en ataques de hipo recorrentes en períodos de tempo determinados ou ataques prolongados durante máis de 48 horas. Estas circunstancias adoitan atallarse con tratamento farmacolóxico, aínda que, en certas ocasións, a súa solución necesita dun estudo máis intenso xa que a orixe do hipo pode ser diverso.

En calquera caso, a clase médica coincide ao sinalar que as causas que poden provocar hipo son moi diversas. Con todo, tras esa convicción chega outra que sitúa a orixe destes espasmos sonoros basicamente nos sistemas nervioso central e no gastrointestinal. De feito, as causas relacionadas co esófago merecen una atención especial nos casos de hipo persistente. Son as máis frecuentes nos estudos escasos realizados respecto diso chegando a protagonizar até a metade dos casos.

Baixo talles parámetros, o hipo persistente, que é aquel susceptible de atención médica, pode ser consecuencia de alteracións gástricas, torácicas, neurológicas, metabólicas e, mesmo, tóxicas. Entre as primeiras, a orixe dos espasmos pode devir do denominado reflujo gastroesofágico, popularmente coñecido como ‘ardor de estómago’. Tamén pode derivar de irritacións no diafragma, de dilataciones no estómago ou de situacións concretas de patoloxías de páncreas e de fígado, ou de hernias de hiato e cirurxías abdominais, segundo explican respecto diso Vicente Cervera e Carmen Martínez, especialistas en aparello dixestivo.

Neste sentido, os referidos facultativos adiantan que o hipo pode ser un síntoma que avise da existencia de enfermidades máis serias, como a esofagitis, úlcera gástrica, pancreatitis ou carcinoma esofágico. Tampouco é estraño que proceda de situacións de distención abdominal provocadas pola inxesta de grandes cantidades de comida, de ágapes fríos ou excesivamente quentes, de bebidas e refrescos con gas, ou pola realización de tratamentos médicos que necesitan dunha endoscopia.

Ademais, o hipo pode estar causado por bebidas alcohólicas que aumentan a fermentación no interior do estomago, circunstancia que se produce no incremento da cantidade de aire que hai no mesmo e, polo tanto, a dilatación do estómago. Tamén é frecuente que o hipo sexa causa directa da inxesta en xaxún de café ou chocolate. Ambas as circunstancias poden derivar no relajamiento do esfínter entre o estómago e o esófago que poden ocasionar una reabsorción de aire no estómago. Agora ben, as citadas non deixan de ser una parte das posibles orixes do hipo persistente. O caso é que tamén pode proceder de causas neurológicas ou vasculares, como de meninxites, encefalitis, ictus, diferentes traumatismos, hidrocefalia ou esclerose múltiple, entre outras.

Á parte de todo iso, están as causas torácicas. Neste apartado, poderíanse incluír como posibles orixes do hipo a cirurxía, o infarto de miocardio, a pneumonía, a tuberculose, o bocio ou hernias no diafragma, segundo recóllese polos citados Martínez e Cervera. Tampouco son desdeñables as causas metabólicas que poden devir da diabetes ou da uremia; as tóxicas procedentes de situacións de tabaquismo ou do consumo de certos medicamentos; ou doutras causas menos normais como o VIH, o embarazo, a gripe ou por razóns psiquiátricas.

Existe una batería de ‘remedios’ tradicionais e populares xunto a outra de solucións marcadamente fisiológicas que poden resolver situacións de hipo. Entre elas, pódense destacar as seguintes:

• Apnea forzada. Consiste en facer respirar ao paciente dentro de una bolsa de plástico ou de papel. Con iso lógrase que aumente a porcentaxe de dióxido de carbono no sangue, circunstancia que inhibe o hipo.
• Beber auga en repetidas ocasións, tragar pan seco ou tostado, xeo picado ou azucre. Todas estas situacións estimulan o aparello gástrico e logran paralizar o hipo.
• Outro dos remedios é o de presionar cos dedos os ollos, as articulacións esternoclaviculares e, mesmo, o ano. Neste sentido, tamén se documentou o uso da acupuntura paira frear certos tipos de hipo.
• Tomar una cucharadita de limón.
• Inxerir una pequena dose de vinagre.
• Provocar un estornudo.
• Outra práctica propia do acervo popular é a que recomenda soster o aire nos pulmóns ao longo de períodos longos paira soltalo lentamente. Este protocolo hai que repetilo até cinco veces.
• Beber auga agachado cara adiante e inxeríndoa cara arriba.

Cabe apuntar que, pese ao gran número de receitas caseiras paira acabar co hipo, a súa efectividade non está avalada por resultados científicos. Á parte deste tipo de solucións, o medicamento moderno dispón dunha ampla gama de medicamentos que poden frear a persistencia de certos tipos de hipo. En principio, é complicado acertar no diagnóstico da orixe do singultus, porque tampouco hai una profusión de casos que permitan facer estudos clínicos controlados que permitan comprobar a efectividade dos medicamentos a utilizar. Con todo, hoxe día adóitanse utilizar fármacos como a Clorpromazina ou o Baclofenohan. Así, polo menos, aconséllano autores como Pérez do Muíño ou González Macías no seu estudo ‘Tratamento do hipo’.

En casos extremos, se os medicamentos non lograron solucionar o problema, pode ser necesaria a cirurxía paira acabar coa situación. Trátase de medidas excepcionais que consisten nunha ablación do nervio frénico, un bloqueo epidural cervical, un bloqueo do nervio glosofaríngeo ou na implantación dun estimulador no nervio que controla o diafragma.

Descoñécese o seu motivo fisiológico

A pesar de todo o devandito, o certo é que a clase médica descoñece aínda que é o que provoca o hipo nin a que propósito fisiológico serve. Respecto diso, parece un feito que o cerebro acolle un ‘circuíto’, similar aos que provocan a respiración ou a tose, que é o responsable dos referidos espasmos.

En calquera caso, existen teorías que tentan dar explicacións cumpridas a este fenómeno. Entre elas, hai algunha que indica que o hipo que sofren os bebés antes de nacer axuda ao feto a fortalecer o seu sistema respiratorio, en xeral e o seu diafragma, en particular. Tamén existen hipótese que falan da necesidade que teñen os nenos de que o leite materno non entre nos seus pulmóns como posible orixe do hipo ou aqueloutra que teñen os adultos de extraer o exceso de gas do seu estómago en situacións de comidas copiosas. Con todo, a última palabra sobre a finalidade fisiológica do hipo aínda non se dixo.