Co obxectivo de previr os tumores de pel en nenos e adolescentes, os pediatras de atención primaria insisten cada verán na necesidade de usar protección solar. A melanoma representa entre o 2% e o 7% de todos os cancros e, a pesar de que a taxa de mortalidade desde os anos setenta aumentou de forma alarmante (un 300%), tamén mellorou o seu diagnóstico e tratamento precoz. Sen unha detección a tempo, o prognóstico é fatal. Os especialistas lembran, cada ano, que as medidas preventivas son imprescindibles.
Imaxe: Petrov Escarião
A Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPap) e a Sociedade Española de Pediatría Extrahospitalaria e Atención Primaria (SEPEAP) advirten do perigo potencial que leva una exposición ao sol prolongada. Causa queimaduras, fotosensibilidad e dermatitis a curto prazo, así como envellecemento cutáneo, cataratas, alteracións inmunológicas e cancro, a longo prazo. Os especialistas destacan que, desde 1991 até 2000, España rexistrou un incremento do índice de mortalidade por melanoma que colocou ao país por diante do resto de Europa.
Nestes días de calor, convén lembrar que a cantidade de radiación UVA e UVB que alcanza a superficie da Terra depende da latitude, a altitude (maior irradiación coa proximidade ao Ecuador e a alturas elevadas), a hora do día (maior intensidade entre as dez da mañá e as catro de tárdea), a nebulosidade e o estado da capa de ozono.
Un problema moi próximo
A melanoma é o máis perigoso dos tumores e, se non se trata de maneira adecuada, o seu prognóstico é graveNa actualidade, os tipos de cancro máis frecuentes entre a poboación española son os que afectan á pel. A AEPap e a SEPEAP insisten na relación causal entre as radiacións solares e o risco de padecer cancros cutáneos. “A súa aparición relaciónase coa exposición aos raios solares durante longos períodos de tempo e exposicións intermitentes e intensas, que causan queimaduras”, explica Susana Méndez, pediatra da AEPap.
Os tumores da pel divídense en dous tipos: melanomas e tumores non melanomatosos, constituídos por carcinomas espinocelulares e basocelulares. A melanoma é o máis perigoso. Se non se trata de maneira adecuada, o seu prognóstico é grave. En España é un dos cancros emerxentes entre a poboación de pel branca. Constatouse un incremento máis intenso do índice de mortalidade que no resto de países europeos. O aumento no número de mortes na pasada década achegouse ao 3% no caso dos homes e ao 1,8%, no das mulleres.
España ocupa o décimo sexto lugar en orde de frecuencia tumoral paira homes e o décimo paira mulleres. Neste tipo de cancro, o máis importante é a prevención. Sobre todo, hai que evitar que os raios solares danen a pel dos máis novos, posto que a maior parte da exposición solar dunha vida concéntrase nos primeiros 18 anos.
Factores de risco
Os factores de risco asociados ao cancro de pel son o fototipo, a cor de pelo e ollos, a presenza de lunares, os antecedentes familiares e o tempo de exposición solar. Hai seis fototipos distintos paira definir a tendencia da pel, determinada de forma xenética, á queimadura e ao bronceado tras unha exposición á radiación ultravioleta. Estes abarcan desde o fototipo I, que non se broncea nunca e quéimase sempre, ao IV, que se broncea sempre e xamais se queima.
Os fototipos V e VIN correspóndense coas peles máis escuras, case insensible aos efectos perigosos do sol. Os fototipos I e II, en consecuencia, rexistran un maior risco de melanoma. Ter o pelo louro, e máis o pelirrojo, considérase factor de risco, igual que sucede coa cor de ollos claro e a tendencia a desenvolver pecas. Contar con numerosos lunares (nevus), xa sexa por predisposición xenética ou secundaria á exposición intermitente durante a infancia, é outro risco destacado.
Prevención
A Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria e a Sociedade Española de Pediatría Extrahospitalaria e Atención Primaria recomendan as seguintes medidas preventivas:
- Evitar una exposición solar excesiva e dar exemplo aos nenos con hábitos adecuados.
- Protexer a cabeza, o corpo e os ollos: vestir roupa fina que cubra a pel, gorras ou chapeus de á ancha e lentes de sol con filtro UV-A e UV-B.
- Procurar estar á sombra desde as doce do mediodía até as cinco de tárdea.
- Aplicarse sempre crema con factor de protección mínimo de 15, estendela 30 minutos antes de estar ao sol e volver aplicala cada 2 ou 3 horas, despois de suar moito ou tras bañarse.
- Os menores de seis meses non deben exporse á luz solar directa.
O factor de protección solar (FPS) mide a eficacia dos fotoprotectores. Calcúlase a partir da dose de radiación ultravioleta que causa un enrojecimiento mínimo nunha pel protexida (tras a aplicación de 2mg/cm2 de fotoprotector) e a dose que causa o mesmo efecto nunha pel sen protexer. Recentemente, a Axencia Americana do Medicamento (FDA) de EE.UU. modificou as normas paira a etiquetaxe das cremas solares e xa non poderán anunciar, se o factor de protección non supera o índice 15, que evitan as queimaduras nin o cancro de pel nin tampouco que son resistentes á auga. Tamén creen necesario incluír una norma que impida aos protectores ter un factor superior ao 50, xa que, aseguran desde a FDA, non achegan un beneficio significativo.
Os protectores solares de “amplo espectro” deberán desde agora protexer contra os raios ultravioleta A e B (UVA e UVB) e ter un factor de protección (SPF) superior a 15. Nestes casos, poderán incluír na etiqueta un enunciado que aclare que si se utiliza segundo as indicacións pode reducir o risco de envellecemento cutáneo prematuro e cancro de pel cando se usa con outras medidas de prevención. Coa etiqueta de “amplo espectro” garántese una protección adecuada contra ambos os tipos de radiación, mentres que o factor de protección orienta sobre o tempo que dura a protección. A axencia estadounidense considera que é publicidade enganosa advertir que son resistentes á auga ou á suor, polo que, a partir de agora, é imprescindible enunciar cantos minutos permanece o produto na pel nestas condicións.
A radiación ultravioleta solar ten una lonxitude de onda aproximada de 200-400 nm. As lonxitudes intermedias (290-320 nm), coñecidas polas siglas UVB, son as causantes das queimaduras e favorecen o desenvolvemento de tumores a longo prazo. As lonxitudes de onda curtas (320-400 nm), UVA, non causan queimaduras, pero si reaccións de fotosensibilidad e fotodermatosis (enfermidades causadas ou agravadas por enerxía lumínica) e son responsables do envellecemento prematuro da pel e, en menor medida, tamén do desenvolvemento de melanoma.
