Os lunares e o sol

Os lunares, tamén coñecidos como nevus, son unhas manchas que aparecen na pel debido á acumulación de melanocitos, unhas células que o corpo produce paira defenderse do exceso de luz. Poden ser de todos os tamaños e adoitan saír en calquera parte do corpo, pero o máis habitual é que estean no tronco, costas ou brazos. Aínda que non se coñece con certeza por que salguen, si se sabe que o sol pode provocar a súa aparición e sobre todo pode acelerar a súa transformación en melanoma, un tipo de cancro de pel. De aí a importancia de que todas as persoas acudan polo menos una vez na súa vida á consulta do dermatólogo paira poder controlar a evolución dos lunares, xa que a melanoma é un dos cancros que máis aumentou a súa frecuencia, segundo afirman os especialistas.

Os dermatólogos distinguen dous tipos de lunares: os congénitos, que son de nacemento, e os adquiridos, que poden aparecer ao longo da vida por un factor xenético ou por un exceso de exposición solar. “Os congénitos caracterízanse porque son de gran tamaño e poden ocupar até a metade do corpo, pero parece que o sol non inflúe na súa transformación en melanoma. Adoitan ser outras circunstancias as que provocan o seu desenvolvemento durante os primeiros anos de vida do neno. De todos os xeitos é moi raro que un nevus congénito transfórmese en melanoma. Con todo segundo algunhas estatísticas, ao redor do 40% destes cancros desenvólvense sobre o nevus adquirido, así que hai que ter moi presente que o sol pode ser prexudicial”, explica José Luís Díaz, presidente da Academia Española de Dermatoloxía e Venereología.

Os lunares non son hereditarios, tal e como explica Miguel Aizpun, dermatólogo e portavoz da Academia. “O que se herda é un tipo de pel concreto predisposto a que aparezan. As persoas non deben asustarse por ter lunares, porque o difícil é atopar a alguén que non teña, pero é moi importante controlalos e observar os posibles cambios”, apunta. A dúbida que pode xurdir é como saber cando un lunar é malo. En xeral non hai que preocuparse dos lunares redondos e de tamaño e cor homoxénea, pero convén desconfiar dos que sofren algún cambio e son irregulares. Os dermatólogos recomendan seguir algunhas pautas paira estudar os lunares e saber si son malignos:

• Asimetría: débese sospeitar dos lunares que non son redondos do todo e teñen ángulos asimétricos.
• Bordos: canto máis irregular é o bordo, máis hai que vixialo.
• Cor: adoitan ser malos os que teñen máis dun ton de cor, por exemplo, una parte marrón e outra negra ou avermellada. Os lunares dunha cor marrón homoxéneo adoitan ser benignos.
• Diámetro: se o lunar ten máis de 6 milímetros de diámetro pode ser un melanoma e hai que vixialo.
• Se se inflama ou cambia de textura pode ser perigoso.
• Se o lunar pica, doe ou sangue é necesario acudir ao médico.

Calquera lunar que teña algunha destas características debe ser analizado por un especialista. Pero, ademais, Pablo Fernández, adxunto de Dermatoloxía do Hospital Universitario da Princesa de Madrid, recomenda que todo o que teña máis de dez lunares acuda á consulta. “E todas as persoas deben visitar a un especialista da pel polo menos una vez na súa vida. É algo que habitualmente non se fai porque non se lle dá importancia. Con todo, no cancro de pel o problema é que non existen moitos síntomas que avisen da súa aparición como ocorre noutras enfermidades. O primeiro son os cambios de cor, tamaño e forma, e despois adoita ser a dor ou o picor no lunar”, advirte.

Aínda que o lunar distínguese con facilidade de pécaa, o doutor Díaz explica a súa diferenza paira evitar posibles confusións. “Pécaa é lisa e non é palpable, pero o lunar sempre se pode palpar. Ademais, pécaa faise máis prominente durante o verán porque aumenta a intensidade da cor, mentres que o lunar permanece estable. Doutra banda está o lentigo, que é un tipo de lunar parecido a pécaa pero de cor máis intensamente escuro”, especifica.

Non todas as persoas teñen a mesma probabilidade de desenvolver unha melanoma ou outro tipo de tumores cutáneos. Existen algúns grupos con maior risco que deben tomar máis precaucións que o resto da poboación:

• Persoas con antecedentes familiares de melanoma
• Quen xa tiveron algunha vez un melanoma
• Persoas con lunares que cambian de aspecto
• Quen teñan un gran número de lunares
• Persoas con ollos claros e pelo louro ou pelirrojo
• Persoas con pel moi branca que se queiman facilmente ao sol
• Aqueles que teñen antecedentes de queimaduras solares na infancia ou mocidade
• Quen por traballo ou afeccións pasan moito tempo ao sol

Díaz considera moi importante transmitir a mensaxe de que a pel se pon morena paira protexerse, non paira embelecerse. “É necesario acabar co culto ao moreno e abusar menos do sol e os centros de bronceado artificial, que son igual de prexudiciais paira a pel. Segundo un estudo que se fixo con nenos, demostrouse que os que tiveron máis de tres queimaduras solares durante a infancia teñen maior risco de desenvolver melanoma”, informa.

A maioría dos lunares aparecen durante os primeiros 20 ó 30 anos de vida, despois poden saír máis, pero é pouco habitual. Precisamente é durante eses anos cando o sol adoita facer máis dano á pel por permanecer moito tempo exposta á radiación solar e sufrir queimaduras. “O sol é o axente cancerígeno do que temos máis evidencia na súa influencia na transformación do lunar en melanoma, un cancro de pel que se desenvolve a expensas dos melanocitos”, apunta o dermatólogo Aizpun.

O tres expertos consultados coinciden plenamente nas recomendacións que deben seguir as persoas que teñen moitos lunares ou risco de sufrir melanoma. “Primeiro convén ter moi claro que o sol pode ser prexudicial, sobre todo as queimaduras”, sinala José Luís Díaz. “Pero si vaise a estar exposto ao sol é necesario evitar as horas centrais do día, de 12:00h a 17:00h. Tamén é fundamental aplicarse cremas de protección solar con filtros adecuados, e sobre todo usalo de forma correcta, aplicalo con antelación e volverllo a dar cada hora porque o efecto do filtro non dura todo o tempo”, aconsella.

En opinión de Pablo Fernández, a exposición solar podería chegar a prohibirse se o número de lunares é moi alto. “Ter máis de cen lunares supón un alto risco de desenvolver o peor cancro de pel, que é a melanoma. Estas persoas non deberían estar ao sol e sempre teñen que usar factores de protección moi altos e protexerse con roupa. O doutor Aizpun engade outro consello paira os lunares: “é fundamental ter un especial coidado cos lunares que están nunha zona de rozamento, por exemplo, na cintura cando roza coa roupa, debaixo do sujetador ou no pé”.

As lámpadas de raios uva tamén son prexudiciais paira os lunares. “Existe una normativa que regula a intensidade destas lámpadas, pero aínda existen moitas que dan o equivalente a dous ou tres soles, así que non son nada aconsellables. Con todas estas recomendacións non dicimos que a xente non se poña nunca ao sol, hai que gozar de actividades ao aire libre, pero convén facelo con conciencia e tomando precaucións. As persoas de pel morena deben utilizar como mínimo una protección 15, e os de pel clara 60”, comenta o doutor Fernández.

A pesar de que cada ano aumenta en España o número de persoas que sofren melanoma, a mortalidade neste tipo de cancro diminuíu, en parte grazas ás campañas de concienciación e prevención. “Na actualidade diagnosticamos as melanomas en fases moito máis temperás que hai anos, e iso fai que os pacientes non morran, xa que isto só ocorre cando está moi avanzado e ten un certo grosor. Cando ten máis de 4 milímetros, a metade dos pacientes morre, con todo con menos de 2 milímetros é moi raro que faleza, e con melanomas dun milímetro non morre ninguén. O cambio no lunar non se produce dun día paira outro, senón que leva meses ou mesmo varios anos. Por iso é tan importante que o paciente saiba recoñecelo, porque diso vai depender a súa vida”, subliña José Luís Díaz.

O mellor tratamento paira as melanomas é a prevención, ademais dun adecuado control e vixilancia dos lunares. Pero una vez que o tumor xa está na pel, o único tratamento é a extirpación cirúrxica e a biopsia. “Nunca hai que recorrer a remedios caseiros nin queimar o lunar, e ante todo é primordial diagnosticar precozmente a melanoma porque está comprobado que o prognóstico mellora moito si detéctase pronto. Calquera lunar sospeitoso debe ser extirpado canto antes, aínda que sempre debe decidilo o dermatólogo”, destaca Miguel Aizpun.

O especialista Pablo Fernández cre que o risco de malinización dos lunares é moderadamente baixo, polo que quitar todos non é recomendable, xa que supón deixar cicatrices. En canto á extracción, a única maneira correcta é quitándoo con bisturí ou con láser paira logo poder analizalo. Despois, á hora de pechar a cicatriz, existen diversas técnicas cirúrxicas que poden deixar algunha cicatriz. Ao seu xuízo, “non se debe destruír o lunar só porque é feo, como se fai agora nalgunhas consultas de estética, porque ao queimalo e non extraelo non se pode analizar e descubrir se ademais de antiestético era maligno, o que despois nos axuda a saber como van ser outros lunares do paciente”.

É común que acudan aos distintos centros estéticos pacientes que queren librarse dalgún lunar especialmente antiestético, por exemplo os que teñen pelos. Con todo, “os lunares que teñen pelos adoitan ser congénitos e non degeneran en melanoma case nunca”, apunta Díaz. Un consello paira estas persoas é que nunca se arrinquen os pelos.

En xeral, tantos homes como mulleres teñen a mesma probabilidade de ter lunares ou de que estes se transformen en melanoma, aínda que nalgunha etapa da vida as mulleres poden ser máis propensas á súa aparición. “Durante o embarazo salguen máis lunares porque o corpo experimenta cambios hormonais que estimulan a produción de melanina, e por tanto a aparición de máis lunares. Tamén pode provocar que se modifiquen os que xa existen, polo que convén extremar as precaucións durante este período”, explica Aizpun.