Papel da contaminación na saúde

O aumento dos niveis de polución asóciase, dun tempo para acó, cun incremento demostrado de enfermidades cardiovasculares e mortes. Aínda que poden ser varias as causas responsables desta asociación, estudos recentes evidenciaron que un dos mecanismos implicados podería ser a alteración do ton vascular coronario e a activación da inflamación sistémica cunha acción prol-coagulante. Por outra banda, un estudo na mesma dirección puxo de manifesto que os cardiópatas que practican exercicio nun ambiente contaminado están expostos a un risco suplementario de padecer complicacións cardiovasculares.

Nun destes estudos someteuse a un grupo de 20 homes con antecedentes de infarto a unha exposición de partículas en suspensión (as mesmas que se xeran pola combustión de carburantes fósiles e atópanse presentes en poboacións con altos índices de contaminación atmosférica), mentres efectuaban exercicio físico cunha bicicleta estática durante 30 minutos. Nos individuos expostos ás partículas contaminantes detectáronse alteracións isquémicas na monitorización electrocardiográfica. Os resultados comparáronse cos do grupo control, exposto a aire filtrado.

Os mecanismos polos que se produce o problema aínda non están claros. Por unha banda, una diminución da oxigenación miocárdica podería estar relacionada con vasoconstricción ou coa formación de trombos transitorios. Doutra banda, o mecanismo implicado podería ser a diminución da capacidade de transporte de osíxeno causada por elevados niveis de monóxido de carbono. Aproveitando a divulgación deste estudo, publicouse outra investigación que mostra, nun modelo animal, como as partículas contaminantes incrementan o risco nos cardiópatas.

Os investigadores conclúen que estas partículas actúan sobre os macrófagos pulmonares provocando a secreción de interleuquina-6, una citoquina con propiedades vasoactivas que dispara a inflamación e que activa o proceso de coagulación. Neste traballo, comprobouse que os niveis de interleuquina-6 incrementáronse en máis de 15 veces en ratos expostos.

Segundo a Organización Mundial da Saúde, é posible establecer una relación directa entre o nivel de contaminación e a mortalidade dun país, polo que a loita contra a contaminación atmosférica enténdese como una medida esencial paira mellorar a saúde. Os principais contaminantes son as partículas en suspensión (PM), o ozono (Ou₃), o dióxido de nitróxeno (NON₂) e dióxido de xofre (SO₂). As PM son una mestura de partículas sólidas e líquidas presentes no aire. Poden ser tanto orgánicas como inorgánicas e clasifícanse segundo o seu diámetro en PM10 e PM2,5.

As PM2,5 son as que entrañan un maior risco polo seu reducido tamaño xa que, una vez inhaladas, poden depositarse nas zonas periféricas dos bronquios e alterar o intercambio de gases nos pulmóns. Os principais compoñentes das PM son sulfatos, nitratos, amoníaco, cloruro sódico, carbón, po mineral e auga, todas elas sustancias altamente utilizadas en procesos industriais. As PM son o produto da emisión á atmosfera de fumes derivados da combustión de combustibles fósiles, ou a erosión do asfalto das estradas, pneumáticos e freos, entre outros.

A exposición crónica ás PM aumenta o risco de enfermidades cardiovasculares e respiratorias, así como de cancro de pulmón. Calcúlase que a mortalidade rexistrada en cidades con altas concentracións de PM é un 15% maior que a de poboacións relativamente limpas.

O Ou₃ presente en capas baixas da atmosfera é outro dos principais contaminantes do aire. Non debe confundirse co da capa de ozono das zonas altas da atmosfera, que desempeña un papel esencial paira o equilibrio do planeta. Químicamente é o mesmo gas (Ou₃) pero segundo onde se atopa é beneficioso (capa de ozono) ou contaminante (zonas baixas).

O ozono fórmase por reacción fotoquímica (con luz solar) de moléculas de osíxeno (Ou₂), polo que as máximas concentracións de detectan en días intensamente asollados. A inhalación de ozono pode causar problemas respiratorios e desencadear crises de asma. En Europa, pola súa culpa, calcúlase que a mortalidade diaria aumenta un 0,3%. O dióxido de nitróxeno (NON₂) é un gas prexudicial en concentracións elevadas que produce una importante irritación das vías respiratorias. No entanto, non se considera un gas contaminante en baixas concentracións.

A principal fonte de emisión de NON₂ son os aerosois de nitrato e os procesos de combustión. O SO₂ é outro gas tamén producido polo uso de combustibles fósiles. Afecta o aparello respiratorio producindo aumento de secreciones, tose e empeoramento dalgunhas afeccións respiratorias como asma e bronquite crónica. Ademais o SO₂ pode sufrir outra oxidación e combinarse con auga, transformándose en ácido sulfúrico, principal compoñente da choiva aceda, causante da deforestación.

A contaminación atmosférica afecta a toda a poboación mundial, sexa de países desenvolvidos como en desenvolvemento. Por este motivo, as novas Directrices sobre a calidade do aire (DCA) elaboradas pola Organización Mundial da Saúde (OMS) pretenden reducir as repercusións sanitarias da contaminación. As directrices publicadas en 1971 e 1997 eran de ámbito europeo, mentres que as actuais establecen novos límites de concentración de contaminantes aplicables en todo o mundo.

O mesmo organismo publicou un informe que analiza o impacto das condicións ambientais na saúde no que se inclúen factores como a contaminación da auga, a polución urbana e a existencia de transmisores de enfermidades como a malaria. A nivel mundial, o índice máis baixo de falecementos atribuídos á contaminación teno Islandia, mentres que o peor teno Serra Leona.