A detección de interaccións farmacolóxicas pode crecer moito grazas a certos programas informáticos, aínda que non todos os centros de atención primaria do noso país dispoñen deles. Grazas a una destas ferramentas, un estudo elaborado pola Sociedade Española de Médicos Xerais e de Familia (SEMG) revelou que o 39% dos pacientes en tratamento paira as súas patoloxías crónicas sofren estas interaccións, aínda que non todas son prexudiciais, desmitifica Pilar Rodríguez Ledo, médico de familia do Centro de Saúde de Seoane do Courel, en Lugo, e coordinadora do grupo de Metodoloxía e Apoio á Investigación (MAI) da SEMG.
A principal conclusión é que afectan de modo importante á poboación. Ao redor do 39% dos pacientes que reciben tratamento por patoloxías crónicas presentan interaccións farmacolóxicas entre os fármacos prescritos; non se pode dicir que sexan debidas a erros de prescrición evitables, senón que os enfermos sófrenas porque, ás veces, non hai outras solucións terapéuticas e teñen que tomar varios fármacos. É necesario coñecelas paira controlar os efectos.
Os fármacos paira o control dos factores de risco e enfermidades cardiovasculares son os principais causantes das interaccións entre medicamentos, ao redor do 75%.
O segundo grupo implicado son os fármacos paira as enfermidades psiquiátricas, incluídas a depresión e a ansiedade, que representan o 50% de todas as interaccións farmacolóxicas. E outra conclusión que se extrae do informe da SEMG é que as principais non teñen que ver co principio activo, senón co excipiente, a sacarosa, contido nos fármacos e que tendo en conta a situación de envellecemento e alta taxa de diabéticos produce alteracións na familia de sustancias precursoras da diabetes.
Participaron 1.267 pacientes que acudían a consultar a atención primaria e que tiñan un diagnóstico dunha patoloxía crónica e recibiron paira ela máis dun fármaco. Detectáronse 1.167 interaccións farmacolóxicas, das cales só 68 foran correctamente identificadas polos médicos que os prescribían.
“Una interacción farmacolóxica é una alteración da actividade dunha sustancia en resposta á introdución doutra”Identificar as interaccións farmacolóxicas é un proceso difícil. Os enfermos teñen múltiples patoloxías e toman de media máis de dúas e tres fármacos, controlalas é difícil e máis nas condicións da práctica clínica actual. Nós, paira este traballo, utilizamos una ferramenta informática que nos permitiu detectar un 1.700% máis das interaccións farmacolóxicas, e pasar desas 68 identificadas a 1.167. Hai que dicir que non todas estas interaccións son importantes.
O certo é que sempre que se fala de interaccións farmacolóxicas pénsase nos seus efectos prexudiciais e tamén pode haber algunhas beneficiosas. Una interacción farmacolóxica é una alteración da actividade da sustancia en resposta á introdución doutra, e pode ser beneficiosa ou prexudicial. Por exemplo, hai fármacos paira a tensión que potencian os efectos doutros, máis que se se dese cada un deles por separado. De modo que una interacción farmacolóxica non quere dicir un efecto indesexable, aínda que nos fixemos máis neles.
Houbo moi poucas interaccións medicamentosas non beneficiosas ou indesexables. Os investigadores decidiron retirar os fármacos en moi poucas ocasións. Só retiraron 52 fármacos prescritos a 48 pacientes e, deses 52, só 32 foron interaccións farmacolóxicas importantes.
A maioría dos servizos públicos do país non dispón de programas informáticos incorporados paira a detección das interaccións farmacolóxicas, a pesar de que estas ferramentas son sinxelas e, debido á gravidade que poden ter algunhas delas, necesarias. Hai algúns programas informáticos fóra dos servizos de saúde públicos, pero son una minoría.
Hai un conxunto de actividades que o paciente realiza en por si e lonxe da consulta, accións que o médico descoñece e que o paciente infravalora. Refírome á toma de sustancias de homeopatía ou herboristería que, ao final, tamén son drogas, aínda que non cos avais que ten un fármaco. Todo isto inflúe, xunto ao cumprimento inadecuado de varios tipos de doses ou da pauta prescrita polo médico. Á parte dos fármacos, tamén se producen importantes interaccións farmacolóxicas con alimentos. Así que non só os medicamentos inflúen, senón moitas outras cousas que debemos coñecer como interactúan.
Serían una parte da solución. O médico de familia é o que coordina o tratamento dos pacientes. Non podemos pretender que o sistema sexa paternalista. O dono da súa vida e que debe velar por ela é o enfermo ou, cando este non pode, o seu coidador. En países desenvolvidos que se dotan de sistemas informáticos, una cousa é a información que se rexistra do paciente e a outra o que sucede realmente. En ocasións, o médico pensa que este está a tomar un fármaco, pero non o fai porque lle senta mal. Así que debe haber un compendio das dúas cousas: a información rexistrada e a que acheguen o paciente ou o seu coidador.
“Os anciáns son os enfermos crónicos por definición; os que toman máis fármacos, que é a variable que máis ten que ver coas interaccións farmacolóxicas que se presentan”, segundo Pilar Rodríguez. Os pacientes maiores están a tomar una media de cinco fármacos cada un, aos que cabe engadir os tratamentos que necesiten paira tratar as distintas patoloxías agudas e enfermidades cando se compliquen. Neste sentido, tanto os propios pacientes como os seus coidadores deben detallar ao máximo todo canto estean a tomar aos distintos especialistas aos que visiten. Na poboación adulta rexistráronse una media de 2,3 médicos prescriptores paira un mesmo paciente e esta proporción ascende aos 3,6 médicos por paciente a partir dos 65 anos.
Isto significa que cada paciente ten case catro médicos que lle están prescribindo fármacos e é posible que o coidador, pola súa conta, ou o propio paciente decidan engadir algún outro, explica Rodríguez. Ante este panorama, hai que procurar que non haxa una falta de información e coordinación entre os profesionais involucrados, consultar calquera dúbida ao médico de atención primaria e que cada persoa implicada no proceso -paciente, coidador, farmacéutico, médico de atención primaria, entre outros- estea ben informada o tratamento que seguen os pacientes. O seguimento destas pautas é crucial paira evitar posibles prexuízos.
