Piollos: hóspedes que nos traen de cabeza

O can quizá sexa o mellor amigo do home, pero non nos necesita tanto como o piollo, que só pode vivir á nosa costa: somos a única especie animal que estes minúsculos parásitos admiten como morada. Nas escolas, é un clásico, repite curso unha e outra vez. Si algún día os humanos desaparecen do planeta, probablemente a especie que máis acusará a nosa ausencia será a do piollo: quedará sen sustento e sen aloxamento. Segundo un estudo de Laboratorios OTC, o 14% da poboación escolar padeceu o curso pasado a presenza destes molestos inquilinos, aínda que case todos os nenos teñen piollos polo menos una vez na vida e normalmente é no seu paso pola escola e na franxa de 3 a 12 anos.

Pero os adultos non están a salvo: o continuo contacto cun neno infectado por piollos pode acabar co adulto rascándose tamén a cabeza. Os piollos, ademais de molestos polo picor que producen, son mestres do camuflaje e detectalos a primeira ollada entraña dificultades. Por iso recoméndase non baixar a garda e, en lugar de cruzar os dedos e confiar na sorte mentres non chegue una circular do colexio que alerte da presenza destes parásitos na aula, adoptar una serie de precaucións e, sobre todo, saber cales son as mellores medidas en caso de infestación.

Os mitos e as falsas crenzas sobre os piollos abundan. Quizá a máis estendida sexa a que asocia a súa aparición coa falta de limpeza e os malos hábitos hixiénicos. Esta situación é a que explica que en moitas familias a aparición de piollos sexa aínda un tabú, e que, en consecuencia, os contagios ocúltense e non se comuniquen na escola, por pura vergoña.

O primeiro nunha batalla é identificar ao inimigo, coñecerlle a fondo, así como as súas fortalezas e debilidades. Hai tres clases de piollos, e cada una afecta exclusivamente a unha parte do corpo humano. Dous deles (o piollo da pube ou ladilla, e o do corpo) si están asociados á sucidade, ao hacinamiento e á falta de hixiene. Pero, en cambio, non pode dicirse o mesmo do piollo da cabeza, o máis común e o que ataca aos escolares, xa que aparece por transmisión e contaxio. En ningún caso, os piollos da cabeza alóxanse na zona perineal ou os do corpo na cabeza.

Outra lenda é que transmiten enfermidades a través das súas picaduras. Falso: os piollos da cabeza son moi molestos, pero nada perigosos, xa que o único problema de saúde que poden orixinar é o de sobreinfecciones das costras e feridas producidas polo intenso picor que producen en quen os sofre. Con todo, hai indicios científicos de que os piollos do corpo foron, ao longo dos séculos, trasmisores de enfermidades graves, como a febre “das trincheiras” ou o tifus.

O verdadeiro problema dos piollos da cabeza é a facilidade coa que se reproducen e esténdense. O parásito adulto, cuxo tamaño é o dunha semente de sésamo, ten una especie de garra en forma de gancho coa que se ancora ao xeito, e aliméntase do sangue do seu hóspede cada 3 ó 6 horas, o que causa prurito ou picor á persoa e obrígalle a rascarse. Os piollos poden vivir no cabelo un mes e nese tempo son capaces de pór uns 110 ovos, dos que o 60% chegará a adulto.

A femia fixa os ovos, ou liendres, a 1 ó 2 milímetros do coiro cabeludo (gusta da calor corporal que emana esta zona) cunha sustancia viscosa que actúa de pegamento e deste xeito impide que as liendres póidanse despegar manualmente. A presenza destas liendres é o primeiro signo de alarma: o neno está infectado. Transcorridos 10 días da posta, o ovo eclosiona e, se non se pon remedio paira frealo, iníciase de novo o proceso de reprodución.

Aínda que se pense ás veces o contrario, os piollos non se transmiten por animais domésticos, auga, area ou herbas, nin tampouco poden saltar, nin voar, nin desprazarse por superficies distintas da do coiro cabeludo.

Polo seu fisiología só están capacitados paira agarrarse ao cabelo, por iso é polo que unicamente pódense contaxiar por contacto directo de cabeza a cabeza ou polo intercambio de cepillos, gorros, coleteros, diademas e outros obxectos que teñan contacto directo co cabelo, como auriculares, bufandas ou lentes de sol.

Neste último caso, só se este intercambio faise de forma inmediata, xa que os piollos sobreviven fóra da cabeza durante pouco tempo, menos de 24 horas. Os que poidan caer en pescozo, roupa de cama ou alfombras, como non entran en contacto directo co seu hóspede (lembremos que non se poden desprazar salvo pola cabeza humana) atópanse débiles e danados e apenas xeran perigo de contaxio.

A vixilancia e as revisións periódicas son a clave, porque é a mellor forma de saber se o neno ou nena ten piollos ou non. Una vez seguros de que os parásitos tomaron a cabeza do neno debemos informar diso no colexio para que avisen ao resto de pais. Este si é o momento de aplicar pediculicidas, insecticidas de uso externo que se venden en farmacias en forma de champús, sprays, lociones e mesmo colonias e que atacan ao piollo e a liendre provocándolles a morte.

Aplicalos antes de saber de certo se o neno ten piollos é un erro: os insecticidas non deben utilizarse como preventivos porque, ademais de que ocasionalmente poden causar efectos secundarios, a longo prazo os piollos poderían facerse resistentes aos tratamentos. A maioría dos pediculicidas componse de permetrina, malathión ou lindane. As piretrinas deben ser a primeira opción e, entre elas, os produtos que a conteñen nunha concentración do 1%, a máis conveniente porque destrúe as liendres e os piollos con moi escasos efectos adversos.

En segundo lugar, recoméndase o uso de malathión. E en canto ao formato que mellor garante o contacto do produto co coiro cabeludo do infestado, os mellores son xeles e as lociones. O xel produce un efecto inmovilizante sobre o piollo, que lle produce a morte. Se o tratamento é con champú, coa auga a concentración do praguicida diminúe e elimínase co lavado polo que hai que repetir a aplicación do champú dous ou tres veces en intervalos de tres días paira lograr a erradicación das ninfas- crías do piollo- que poidan ir aparecendo.

Con todo, o champú é o máis adecuado cando o usuario sofre lesións do coiro cabeludo. De todos os xeitos, e con independencia do formato elixido, é fundamental aplicar o tratamento sobre a cabeza seca, xa que a graxa do cabelo facilita a fixación do produto. Os sprays son menos eficaces pois non chegan a impregnar todo o pelo, e os riscos de intoxicación por vía respiratoria son maiores que en calquera outra fórmula.

Débense seguir as indicacións do fabricante do produto paira a súa correcta administración, pero saibamos que ha que aplicalo por todo o cabelo paira garantir una distribución homoxénea do tratamento. Despois, hai que lavar a fondo o cabelo con auga morna (a calor aumenta a sensación de picor na cabeza), evitando que o produto entre en contacto co resto do corpo. A temperatura da auga ten que ser morna e paira conseguir un mellor resultado, ao último aclarado pódeselle engadir una parte de vinagre por cada dous de auga.

Non mata os piollos pero eliminará a sustancia viscosa que adhire as liendres ao cabelo e axudará a despegalas. Se o cheiro a vinagre desgusta, hai bálsamos capilares que desfán o líquido adherente dos ovos do piollo. Non convén utilizar secador: mellor deixar o pelo ao aire, xa que a calor pode debilitar o efecto do praguicida. Se o tratamento non ha grande efecto, debe repetirse á semana seguinte, sempre que o produto admítao. Si ao cabo de tres aplicacións consecutivas segue sen ser eficiente, teremos que buscar un produto con outra composición, e paira iso suxírese a consulta ao médico ou ao farmacéutico.

Pero a cruzada contra os piollos non acaba co tratamento con produtos anti-parasitarios. Paira una completa eliminación dos parásitos e dos seus liendres, vivas e mortas, débese seguir coas revisións lendrera en man.

Non é tan infrecuente que o tratamento fracase. Motivos hai moitos: una aplicación inadecuada, tempo insuficiente de administración, zonas libres de produto e a concentración escasa do insecticida no coiro cabeludo. En realidade, ningún remedio mata ao 100% os piollos e liendres, sempre é necesaria una segunda aplicación. Os fabricantes recoméndana que se faga despois de 4 ó 8 días despois do primeiro tratamento, porque é o momento en que nacen as ninfas. Se se esquece esta segunda aplicación, o contaxio pode continuar pois a cría do piollo desenvolverase.

Pode ocorrer tamén que o neno ou nena sexa vítima dunha segunda infestación. Si ás dúas semanas volven aparecer piollos, e durante ese tempo o pelo permaneceu libre de parásitos, o máis probable é que un familiar ou outro neno do colexio cause o novo contaxio. A solución? Iniciar tratamento e revisións manuais como se fixo no primeiro contaxio. Volta a comezar. Outra causa que explica o fracaso do tratamento é a resistencia que os piollos foron desenvolvendo fronte ao tratamento usado, aínda que non ocorre con frecuencia.

O que propicia este fracaso é o uso inadecuado do produto, por iso é polo que só haxa que utilizarse cando é necesario, non como prevención. Un parásito é resistente a un tratamento cando despois de habelo utilizado correctamente, e coa seguridade de que non houbo una nova infestación, o problema segue sen solucionarse.

• O outono e a volta ao cole son datas celebradas polos piollos: é a época das mini-pragas nos colexios. Por iso, e aínda que non sexa avisado na escola da presenza destes molestos inquilinos, vixíe de cerca a cabeza dos seus fillos pequenos.
• Nin saltan, nin voan, nin os transmiten os animais domésticos. O único modo de contaxio dos piollos é de cabeza a cabeza. Por iso, evite que os nenos intercambien coleteros, pinzas, ganchos, lentes?calquera artigo que estea en contacto co pelo
• Paira revisar o cabelo necesítase una lendrera, un peite de púas estreitas e moi pouco separadas unhas doutras para que os piollos non escapen. Hai que facer un auténtico malgaste de paciencia paira pasar leste peitee guecho a guecho. Use un pano branco paira depositar os parásitos atopados e velos con facilidade.
• Use acondicionador no lavado de pelo dos nenos: eliminará nós e enredos no cabelo, e o paso da lendrera molestará menos aos seus fillos.
• As primeiras zonas nas que hai que pasar a lendrera: a caluga e a parte posterior das orellas, os lugares preferidos dos piollos porque atopan calor e seguridade.
• Por si nunca viu un piollo: teñen un tamaño similar ao dunha semente de sésamo e son escuros. Preste especial atención aos ovos; de aspecto similar ao da caspa, distínguense desta en que as liendres péganse con forza ao cabelo.
• Una vez constatado que o neno ten piollos, aplique os tratamentos antiparasitarios. Pero non antes, porque non serven paira previr o contaxio de piollos nin paira repeler a súa presenza. Só han de usarse cando xa están na cabeza dos nenos.
• Lea as instrucións de aplicación do produto, e respecte os tempos, as repeticións e calquera outra recomendación do fabricante. Se non, é moi probable que o tratamento falle e teña que repetir o proceso desde o principio.
• Aínda que aplique o tratamento con éxito, siga coas revisións periódicas paira comprobar os resultados do produto.