Previr o Alzheimer

O Alzheimer aínda non pode curarse, pero si é posible previr ou atrasar a súa aparición. Polo menos, en opinión dos expertos, quen aseguran que uns hábitos de vida saudables (dieta equilibrada e exercicio), así como manter a mente activa (ler, facer crucigramas…) e levar una vida social plena son fundamentais na loita contra este mal progresivo e irreversible. Una doenza que en España ten una prevalencia do 8% entre os maiores de 65 anos e do 20% entre as persoas octoxenarias.

Un mal impredicible

O alzheimer é una enfermidade identificada por vez primeira en 1906. É a forma máis común de demencia en idades avanzadas, pero tamén pode iniciarse de forma precoz na cuarta ou quinta década da vida. Aínda que é un mal progresivo e irreversible – aínda non existe un tratamento que o cure-, o diagnóstico precoz e o coñecemento dos seus síntomas poden aliviar a ansiedade do paciente, ademais de propiciar un tratamento adecuado que retarde as etapas avanzadas da enfermidade. Pero as solucións contra esta doenza non quedan aí. Cada vez son máis as voces de científicos que se alzan defendendo a posibilidade da prevención desta enfermidade. Entre estes expertos atópase José Manuel Martínez Lage, membro da Real Academia de Medicamento e coordinador do Comité Científico da Confederación Española de Familiares de Enfermos de Alzheimer e Outras Demencias (CEAFA).

A enfermidade aparece no 98% dos casos despois dos 65 anos, e é una doenza moi “democrática”, xa que afecta tanto a ricos como a pobres e non fai excepción de xénero, raza, xeografía ou relixión.

A prevalencia de Alzheimer é dun 8% entre os maiores de 65, e do 20% entre os maiores de 80

Segundo indica o avance do padrón do INE de 1 de xaneiro de 2005, en España 7,3 millóns de persoas xa pasaron os 65 anos e son case 2 millóns os maiores de 80. A prevalencia de Alzheimer é dun 8% entre os maiores de 65, e do 20% entre os maiores de 80. Así que pode falarse dunha cifra de 800.000 enfermos, uns 350.000 maiores de 80 anos. Ademais, estímase que as porcentaxes irán subindo de ano en ano a medida que a poboación envelleza e se a ciencia non logra controlar a enfermidade, no ano 2050 esta cifra triplicaríase, co que o desaxuste social, sanitario e económico sería insuperable. Por fortuna, o doutor Martínez Lage sinala que os expertos coinciden en afirmar que tal ameaza non se consumará, “xa que probablemente poderase controlar antes de 2015”.

Estudo xenético

Un modo habitual de previr as enfermidades é estudar as posibilidades de que una persoa poida chegar a verse afectada. Desgraciadamente, Na actualidade non é posible aínda predicir esta enfermidade nas persoas menores de 50 anos.

na actualidade non é posible aínda predicir esta enfermidade nas persoas menores de 50 anos

A única excepción, como comenta Martínez Lage, son as familias nas que a enfermidade se herda de pai ou de nai a fillo ou a filla, “pero non hai moito máis de 3.000 familias deste tipo en todo o mundo, e os casos de alzheimer determinados por herdanza non son máis dun 2% do total”. Son casos que poden recoñecerse con facilidade:

Os síntomas comezan entre os 30 e os 60 anos.

Case sempre hai persoas afectadas en todas as xeracións.

O proceso é moi grave e conduce á morte nuns cinco anos máis ou menos.

Nestes casos é necesario pedir consello xenético. “Nunha alta proporción de casos pódese atopar una mutación xenética responsable da enfermidade. Una vez demostrado que existe nun enfermo, os seus descendentes, aínda estando sans, poden someterse a un test xenético si así se lles aconsella. Tal proba indicará si herdaron a mutación ou non. En caso afirmativo padecerán alzheimer e se o test é negativo, estas persoas terán o mesmo risco de enfermar que as demais”, explica José Manuel Martínez Lage.

En todas as enfermidades inflúen os xenes, ben favorecendo a súa aparición, ben protexéndonos fronte a elas. É o caso de doenzas como a asma, a artrite reumatoide, o infarto de miocardio ou a diabetes. No Alzheimer pasa o mesmo: existen xenes que nos fan máis vulnerables ante el e outros que nos defenden desta enfermidade. Na actualidade son coñecidos algúns destes xenes de risco como o chamado APOE E4, aínda que debe aclararse que posuír este xene non é necesario nin suficiente paira padecer a enfermidade. As investigacións actuais viran ao redor desta cuestión coa finalidade de coñecer o perfil xenético de predisposición de cada individuo paira padecer ou non este mal. De momento, con todo, son poucas as consecuencias prácticas que puideron extraerse. No futuro estímase que os estudos xenéticos, persoa a persoa, poderán ser de gran utilidade.

Hábitos saudables

Existen posibilidades reais de prevención ou atraso desta enfermidade? Non existe dúbida de que así sexa. É a opinión do doutor Martínez Lage, xa que explica que hai que entender o alzheimer como o resultado da interacción do noso xenoma co ambiente, a crianza e o estilo de vida que se seguiu. Así, o Centro de Educación e Referencia sobre a enfermidade de Alzheimer da EE. UU. (ADEAR) acaba de publicar un estudo sobre as posibilidades de prevención desta enfermidade. “Non está aínda nas nosas mans modificar os xenes, nin os causantes da forma familiar da enfermidade nin os que facilitan a súa aparición. Tampouco podemos parar o tempo e facerse maior ou moi maior é una condición moi proclive paira sufrir alzheimer. Pero si se poden modificar todos os factores ambientais que xa se coñecen para que o proceso non ocorra ou atrase moito a súa aparición.

Non está de acordo con esta opinión María Jesús Morala, responsable da Asociación de Familiares de Enfermos de Alzheimer (Afal), quen asegura que na actualidade é inviable falar cientificamente de prevención ou curación da enfermidade, xa que non se coñecen as súas causas. Na súa opinión, todos os consellos que se propoñen paira previr ou atrasar a enfermidade non son específicos paira esta enfermidade, senón que son válidos paira todas as persoas e beneficiosos paira a poboación en xeral. Por este motivo, sinala que só se poderá falar de prevención “cando se coñeza a causa e a que se debe atacar”. E a asociación centra as súas forzas na investigación básica, en coñecer mellor o funcionamento do cerebro humano e as enfermidades que o destrúen, “co obxectivo inmediato de coñecer os mecanismos da enfermidade que rouba a personalidade dos enfermos e que causa unha gran dor nas familias dos afectados”, expón.

Si coincide coa aseveración do doutor Martínez Lage o estudo da revista Science do pasado 5 de agosto, no que se expón a importancia dun cambio no estilo de vida paira evitar o Alzheimer e afirma que é “un compromiso que ha de respectarse durante toda vida”, a pesar da dificultade dos mozos paira aceptar a conveniencia dunha vida sa paira ter una vellez feliz e librarse do Alzheimer, pois segundo indica o doutor “renunciar aos praceres da vida epicúrea actual non se acepta nada ben, e non entra tampouco nos plans da xente adulta”.

Entre os cambios de hábitos de vida que poden atrasar ou previr a aparición de Alzheimer os expertos destacan os seguintes:

Seguir una dieta sa. Os mozos e adultos obesos de hoxe son ‘carne de canón’ do Alzheimer o día de mañá. Una alimentación excesiva en calorías, una vida sedentaria e una bulimia conducen ao sobrepeso, diabetes, aumento de colesterol e hipertensión arterial, circunstancias que, á parte de ser factores de risco cardiovascular, carrexan alzheimer. É necesario controlar adecuadamente a nutrición: nin pasarse nin quedar curtos nas calorías que se inxeren cada día. A restrición calórica na alimentación supón reducir a un terzo a cantidade de comida habitual diaria, é dicir baixar de 3.500 a 1.200 calorías. A medida que se cumpren anos e chégase a idades avanzadas, o cerebro produce máis cantidade dunha proteína chamada GFAP, daniña paira os astrocitos, as células do cerebro que axudan ao crecemento e vigorización das neuronas. Está comprobado que a restrición calórica tamén contrarresta a acción da GFAP, co que os astrocitos do cerebro envellecido volven cumprir coa súa misión de sempre, é dicir, axudan ás neuronas a manterse con mellor funcionamento.

Practicar exercicio físico aeróbico. É moi positivo camiñar a diario, correr moderadamente, coidar o xardín ou pedalear en bicicleta. Demostrouse que reduce o risco de demencia á metade. Deste xeito os expertos recomendan manterse en boa forma física.

Manter a mente áxil (ler, facer crucigramas?). Por esta razón é importante que os mozos se mentalicen da importancia da actividade intelectual. “Por cada ano de ensino que se realiza, redúcese o risco de Alzheimer nun 17%”, sinala Martínez Lage, polo que aconsella promover que os mozos estuden cantos máis anos mellor. “O estudo e a aprendizaxe conseguen que no cerebro fórmense máis sinapsis ou puntos de conexión entre unhas neuronas e outras. Se un chega á vellez con moitas neuronas e moitas sinapsis, vai tolerar mellor que as causas do alzheimer -que actúan xa aos 40 ó 50 anos- orixinen síntomas, pois ten máis reserva cerebral”, explica. A recomendación é válida tamén paira as persoas entradas en anos, que deben tentar que as súas actividades recreativas estean cheas de aprendizaxe de cousas novas: reter o que se le e ler moito, facer crucigramas de dificultade crecente, compor puzzles complexos, participar en xogos de cartas ou de taboleiros que fagan pensar ou dedicarse a tarefas de artesanía. Os especialistas aconsellan ás persoas maiores exercitar a memoria polo menos durante 40 minutos ou una hora diaria

Os especialistas aconsellan ás persoas maiores exercitar a memoria polo menos durante 40 minutos ou una hora diaria

e pensan que é máis eficaz cando se fai en grupos dunhas seis persoas, paira manter una maior motivación e á vez desenvolver a rede de contactos sociais.

Controlar a tensión. O derivado da propia existencia é algo que dificilmente se pode manter baixo control, pero os maiores máis tensos padecen Alzheimer con máis frecuencia, de modo que canto menos angustiado vívase, mellor.

Levar una vida social activa. A vida actual leva a que os maiores se illen socialmente sen recibir nin facer visitas, nin participar en actividades comunitarias. Isto precipita o Alzheimer.

A estas recomendacións, habería que engadir os consellos de ámbito médico pairas as persoas de 60 anos en diante:

Anualmente é necesario facerse análise de sangue que midan o colesterol, a homocisteína e o azucre. Se algunha destas cifras é anormal, hai que seguir o consello médico paira normalizalas.

Cada seis meses ha de tomarse a tensión arterial. Se se está en valores anormais, cumprir as instrucións que o médico dite.