Que é e como combater a fatiga pandémica

Síntomas da fatiga pandémica

A irrupción da covid-19 cambiou noso día a día e afectou de pleno aos esquemas mentais da poboación. Desde fai nove meses convivimos cun virus invisible e perigoso, que acabou coa vida de máis dun millón de persoas en todo o mundo. Ademais deste risco real para a saúde, a pandemia trouxo consigo modificacións de hábitos (uso de máscaras e de xeles hidroalcohólicos, distancia social…), restricións (de mobilidade, confinamento domiciliario, aforamentos e horarios restrinxidos, teletrabajo) e perdas (falecementos, de emprego…). Unha situación nova e inesperada que, ademais, cambia de maneira constante segundo evoluciona o virus, o que complica moito a planificación da nosa rutina e lecer.

Esta incerteza supuxo un impacto directo na saúde de gran parte da poboación en forma de insomnio, tensión, irritabilidad, tristeza, ansiedade, desconfianza, frustración… A isto súmase outra perigosa consecuencia, que a OMS define como “fatiga pandémica”. Isto é, a “desmotivación para seguir as recomendacións de protección e prevención que aumenta co tempo”.

A Comisión Europea (CE) estima que ao redor do 60 % da poboación da UE experimenta esta fatiga, relacionada co cansazo da xente a tomar as medidas de precaución necesarias, entre elas o distanciamento físico e a redución das interaccións sociais. “Isto fai que as restricións esenciais sexan máis difíciles de aplicar e constitúe un terreo fértil para a desinformación sobre a pandemia”, indica a CE no seu documento ‘Manterse a salvo da COVID-19 durante o inverno‘. Para evitalo, a Comisión Europea insta os Estados membros a que recoñezan as graves repercusións da fatiga pandémica e adopten estratexias para combatela, xa que este hartazgo e cansazo emocional pode facer que baixemos a garda contra o SARS-CoV-2, con todo o perigo que iso supón.

Condutas de risco da fatiga pandémica

“A desafección, o descrédito, a desconfianza e a fatiga mental deveñen con facilidade en comportamentos laxos, individualistas, pouco reflexionados e marcadamente emocionais. Aí atopamos un foco de risco singular que habemos de tratar de evitar a nivel persoal e como colectivo. A fatiga pandémica crea emocións e condutas que lastran o recomendado polas autoridades sanitarias”, admite o psicólogo José Antonio Luengo.

Imaxe: Gustavo Fring

As autoridades sanitarias coinciden en que é imprescindible comunicar con claridade aos cidadáns por que se adoptan as diferentes medidas, as consecuencias que supón o seu incumprimento, como e cando poden levantarse, e vinculalas ao valor que ten a vida e a saúde da poboación. Só así se pode crear e manter unha conciencia colectiva respecto ao único camiño correcto, que pasa por asumir as normas.

Os psicólogos recoñecen que a solución non é sinxela, xa que despois de tantos meses, esta fatiga fai madeixa. “Observamos que se esgotan as forzas debido a esta contorna de inseguridade e incerteza. É fundamental non baixar a garda e saber interpretar os primeiros síntomas dun proceso que ao principio é algo natural, pero que unha vez asentado, pode xerar a aparición de sintomatología máis preocupante”, engade Luengo.

A chegada inminente da vacina contra a covid-19 pode traer consigo o paradoxo de que, precisamente por ver que o principio do fin está máis preto, moitos cidadáns reláxense. Un erro que pode custar vidas. “A situación depende de nós mesmos. Ser honestos e cumprir coas recomendacións é agora, máis que nunca, a nosa principal responsabilidade. Ir ‘partido a partido’, manexando os tempos e comunicándonos nestas claves con quen convivimos, é a mellor maneira de que as emocións que afloren permítannos atopar a forma de conduta máis razoable, construtiva e saudable”, incide este especialista.

Estratexias contra a fatiga pandémica

Nun artigo recente na revista TheLancet , o médico Richard Horton sostén que a única maneira de superar a pandemia pasa por entendela como unha sindemia, “unha treboada perfecta na que o sanitario e o social entrecrúzanse e constrúen unha situación especialmente complexa”.

A partir desta premisa, expertos da Universitat Oberta de Catalunya (UOC) propoñen unha serie de estratexias individuais e psicosociais que, sumadas ás políticas sociais e sanitarias, poden axudar a combater a fatiga pandémica. As principais son as seguintes:

• Afrontar o feito de que a pandemia non é unha paréntese. Aínda que pareza negativo, isto permítenos facer novos plans axustados ás posibilidades actuais, “pero máis orientados á resonancia —conectar cos nosos desexos e ganas— que á aceleración —producir e render sen obstáculos—”, sostén o profesor José Ramón Ubieto.
• Recuperar o control de proxectos aprazados con outras perspectivas, non de continuidade, senón de certa ruptura co anterior.
• Centrarse no esencial e manter os vínculos emocionais cos seres próximos e queridos. Aquí as novas tecnoloxías, como as apps e programas de videollamadas, poden xogar un papel moi positivo, sempre que nos lembre a presenza, que a evoque sen substituíla.
• Permitirse o tempo improductivo, con amigos, en familia ou en solitario.
• Reducir o risco de exposición de determinadas persoas e colectivos.
• Políticas de apoio ás corentenas para reducir a vulnerabilidade de determinados grupos.
• Mellora da comunicación do risco e que sexa consistente, para non fomentar desconfianza entre a poboación. Tamén convén evitar unha xestión moi centrada no medo e a obediencia. “A longo prazo, demostrouse que non só é menos efectiva, senón que ten uns custos emocionais e sociais importantes. Non se prestou suficiente atención ao que implica vivir con incerteza durante bastante tempo, e aí hai toda unha área de traballo que afrontar”, sinala o profesor da UOC Israel Rodríguez.