Aínda que anos atrás considerábase que as nefropatías dependían só do órgano afectado, o ril, hoxe os especialistas aceptan sen reticencias a relación entre enfermidade renal crónica (ERC) e enfermidade cardiovascular (ECV). Mentres que a hipertensión arterial e a aterosclerosis son causas cada vez máis frecuentes de dano renal, a consecuente deterioración crónica da súa función desenvolve lesións no corazón. O resultado final é que unha enfermidade leva a outra. Estas cuestións foron tratadas con profundidade no recente Congreso da Sociedade Española de Nefrología.
A Enfermidade Renal Crónica (ERC) é un dos principais problemas de saúde pública do século XXI. É importante pola súa prevalencia, que nalgúns casos supera o 40% en persoas maiores de 60 anos, e polo seu morbimortalidad cardiovascular. En 2005 máis de 40.000 de persoas en España atopábanse en situación de tratamento renal sustitutivo, o estadio final ao que chegan algúns pacientes con ERC, e cuxo tratamento se basea en diálese ou transplante renal. Prevese que esta cifra se duplique no próximos dez anos debido ao envellecemento progresivo da poboación.
Na actualidade, con todo, son poucas as persoas que chegan a este estadio, xa que a maioría falece por causas cardiovasculares antes de entrar en programas de diáleses ou recibir un transplante. Neste sentido, un estudo estadounidense de cinco anos de seguimento mostra a análise de case 28.000 pacientes, dos cales menos da metade necesitaron diálese xa que moitos faleceron antes de iniciar este tratamento.
Lazos de sangue
A relación entre nefropatía e enfermidade cardiovascular parece clara. Aínda que desde moitos anos creuse que a enfermidade renal era un problema que afectaba só o ril, diversos estudos mostraron que existe unha verdadeira conexión co corazón: a enfermidade dun órgano pode supor a enfermidade do outro órgano. Pouco importa onde empezo o mal, porque en xeral se verán afectados os dous.
A insuficiencia renal leve é un factor de risco para a enfermidade cardiovascular tan importante como a diabetes
No caso de que a enfermidade se inicie no ril, o enfermo renal terá nun 95% dos casos hipertensión arterial (HTA) e nunha 85% afectación cardiovascular (de feito, o ril está implicado na orixe da hipertensión e é fundamental na súa perpetuación). Se, pola contra, a enfermidade que se diagnostica é unha insuficiencia cardíaca congestiva, que se produce cando o corazón non pode bombear suficiente sangue rico en osíxeno aos tecidos do organismo, o máis probable é que non chegue suficiente sangue ao ril. Este, en consecuencia, non poderá levar a cabo normalmente a súa función de filtrado.
Insuficiencia renal, risco cardiovascular
Todas estas cuestións foron tratadas recentemente no XXXVIII Congreso Nacional da Sociedade Española de Nefrología (SEN). José María Portoles, xefe do Servizo de Nefrología da Fundación Hospital Alcorcón, de Madrid, afirma que a relación entre estas dúas enfermidades debería obrigar ao paciente cardiópata a controlar a súa posible enfermidade renal “do mesmo xeito que controla factores como a HTA, o colesterol ou a diabetes“.
A enfermidade renal vese, entón, como un factor de risco cardiovascular tan importante como os outros. Engade que, neste sentido, “o papel do médico de Atención Primaria, co seguimento diario, é moi importante para detectar o fallo renal, e todo isto repercutirá no tratamento específico de fármacos do paciente”. Non se trata de que o paciente vaia dun médico a outro, senón de establecer rutinas de contacto entre especialistas nefrólogos, cardiólogos e endocrinos para manexar o problema de forma integral.
En 2006, a propia SEN xa tratara esta cuestión nunha publicación especial titulada “Guía da Sociedade Española de Nefrología sobre ril e enfermidade cardiovascular”. Rafael Marín, xefe clínico de Nefrología do Hospital Central de Asturias e coordinador da publicación, confirmaba que as dúas nefropatías máis comúns, a vascular e a diabética, “constitúen un factor de risco vascular de primeira orde”, e mesmo un lixeiro descenso da función renal asóciase cunha maior taxa de enfermidades e falecementos na poboación afectada. Tamén aseguraba que a relación é tan evidente que é posible afirmar que “a insuficiencia renal leve é un factor de risco para a enfermidade cardiovascular tan importante como a diabetes”.
Tratamento paralelo
O ril é orixe e receptor de hipertensión. Ademais de estar implicado na súa xénese e evolución, este vese afectado pola enfermidade e considérase un dos órganos diana. Tanto que, desde estadios moi iniciais, a insuficiencia renal relacionouse cun importante risco cardiovascular que pode provocar a morte á gran maioría destes pacientes. É por iso que o tratamento dos pacientes con ERC debería, segundo Marín, cumprir un dobre obxectivo.
Por unha banda, previr ou atrasar a progresión da insuficiencia renal. Doutra banda, algo que cuantitativamente e polas mortes que pode carrexar resulta aínda máis importante, minimizar a morbimortalidad precoz asociada á patoloxía vascular. Como os factores de risco para sufrir as dúas enfermidades son os mesmos, o tratamento debe basearse nun estrito control destes: coidar os niveis de HTA, o sobrepeso, o colesterol e a diabetes, así como establecer normas de vida sa.
Tamén as medidas protectoras habituais para o corazón (axentes antihipertensivos, bloqueantes do sistema renina-angiotensina, betabloqueantes, estatinas ou antiagregantes plaquetarios) funcionarían para o tratamento renal. Segundo Marín, esta actitude rompería coa tradicional reticencia de moitos especialistas ao uso de fármacos para ERC en estados avanzados.
Algúns dos factores que poden provocar ERC son diabetes, hipertensión, enfermidades renais hereditarias, enfermidades propias do tecido renal ou a obstrución crónica da vejiga. Tamén algúns medicamentos poden provocar efectos adversos a este órgano. Sexa cal for a causa que a provoque, a ERC é un problema social crecente. A concienciación dun estilo de vida saudable e da prevención dos factores de risco non debe pasar desapercibida.
É algo que se destacou tamén no Congreso da Sociedade Española de Nefrología, onde se dirixiu unha mensaxe clara á sociedade: o paciente debe implicarse moito máis na súa enfermidade e en saber o que ten, definir exactamente que lle pode ir ben ou mal, protexer a súa función renal e cumprir as recomendacións dietéticas e de tratamento. O máis controlable para o enfermo son as medidas hixiénico-dietéticas, que principalmente conseguen reducir a presión arterial, un dos principais factores de risco de ERC.
O abandono do tabaco, o consumo moderado de alcol, a restrición do sal na dieta, o exercicio físico moderado e a perda de peso son as principais medidas. Unha dieta saudable é outro dos elementos importantes. Recoméndase un consumo abundante de cereais, legumes, froitas, froitos secos, verduras e hortalizas, así como menores cantidades de peixe, aves, ovos e derivados lácteos. A carne (proteínas) é o alimento menos recomendado.
