A nanomedicina, ou desenvolvemento de fármacos e contrastes paira diagnóstico de tamaño nanométrico (un nanómetro é a milmillonésima parte dun metro), áchase aínda en fase de investigación, pero ten un gran futuro por diante. Na actualidade, empézase a investir e apostar por ela. Un exemplo é o proxecto europeo EMPRO, co que se pretende desenvolver una pomada microbicida que actúe como barreira fronte ao virus da sida e impida a infección vaginal. Esta é a visión de Soidade Penadés Ullate, profesora do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e líder de grupo do centro CIC biomaGUNE, no Parque Tecnolóxico de San Sebastián.
É un termo actual que se acolleu paira definir o uso de sistemas nanométricos en medicamento.
Refírome a cousas que miden menos dun nanómetro, que é un metro dividido por 109. Si collemos un metro, este pódese dividir en milímetros; o milímetro é mil veces una micra (micrómetros); e a milésima parte dun micrómetro, un nanómetro. Son cousas que miden tan pouco! Son ferramentas ‘nano’ e utilízase paira aplicar o medicamento.
Aínda en fase de desenvolvemento. No entanto, hai ferramentas nanométricas como liposomas e vesículas, e algúns fármacos que se utilizan en nanomedicina, aínda que son moi poucos aínda. A aplicación atópase no campo da investigación e, en poucos casos, na clínica.
Hai axentes de contraste paira o diagnóstico de enfermidades con tecnoloxías da imaxe, como o escáner ou a resonancia magnética. Neses axentes de contraste, ás veces, engádense nanopartículas magnéticas que xa venceron as fases de investigación.
É una metodoloxía de nanómetro carbohidratos e defínese especificamente como ‘glico’, que quere dicir hidrato de carbón ou carbohidrato (por exemplo, o grupo sanguíneo é un carbohidrato). Así que esta metodoloxía defínese como ‘glicociencia’ (ou glycoscience en inglés) ou ‘gliconanometrotecnología’. Con iso créanse nanopartículas en superficie, que poden ser magnéticas, de ouro, de ferro, de óxido de ferro ou fluorescentes, porque levan semiconductores (materiais capaces de emitir fluorescencia, como o cadmio ou sulfuros de calcio). Esas nanopartículas son biocompatibles, é dicir, pódense inxectar nun rato sen prexudicalo. Con elas pódense producir axentes de contraste e antivirais, cando actualmente case non hai.
«Una pomada paira evitar a transmisión vaginal do VIH sería barata, sinxela e fácil de aplicar»Tamén os antirretrovirais paira a sida, que non eliminan o virus, pero diminúen a súa carga viral. Hai dúas vías paira combatelo: una son os antivirais e outra os microbicidas. Precisamente, o meu equipo está implicado nun proxecto de nanomicrobicidas en forma de pomada paira evitar a infección vaginal polo virus da sida. Este sistema pode resultar máis barato e especialmente útil en mulleres, sobre todo do Terceiro Mundo. Este microbicida actuaría como una barreira que evitaría parte da infección polo virus de inmunodeficiencia humana (VIH), o que é moi importante posto que, a pesar de que o método máis eficaz paira impedilo é o preservativo, en moitos países non se utiliza. Da mesma maneira, pode ser útil en parellas de homosexuais onde o contaxio pode ocorrer a través da mucosa anal. Nestes momentos, hai en marcha una gran investigación de ámbito europeo.
O proxecto chámase European Microbicides Project (EMPRO) e está financiado pola Comisión Europea, dentro do seu programa Enfermidades da Pobreza (Diseases of Poverty) que se dirixe a países en desenvolvemento. O obxectivo é elaborar una pomada microbicida fronte á sida que sexa barata, xa que os antirrertrovirales custan moito: un tratamento antirretroviral vale máis de 6.000 euros por persoa ao ano, algo que non poden soportar os países pobres. En cambio, una pomada microbicida resultaría barata, sinxela e fácil de aplicar. Actualmente, non existe ningún microbicida no mercado contra a sida.
Ese microbicida podería conter esas nanopartículas ou moitos outros produtos. Hai outros grupos de investigación en Europa que están a investigar en anticorpos, proteínas e en moitos compostos e produtos. Estamos a traballar paira ver cal dos compostos é o máis eficaz e, entre eles atópanse as ‘gliconanopartículas’. Algúns son moi eficaces e estanse facendo probas ‘in vitro’. Aínda que o consorcio é europeo, tamén participan grupos de África e, en breve, prevese probalo en Gabón, en macacos, que é o animal máis parecido ao home.
Iso é. Non só podería conter un tipo de compoñentes, senón mesturas (de péptidos e proteínas, por exemplo) que poderían facela máis efectiva. Pero esta futura pomada non está aínda en fase clínica. Precisamente, este mes, o consorcio reúnese en Bruxelas paira ver cal é o produto -entre os que se están estudando- con maior potencialidade paira pasar a fase clínica. O proxecto EMPRO non ten previsto probalos todos, senón aqueles máis específicos. Teño que dicir que, de momento, as nanopartículas non están incluídas.
Vimos en células e explantes vaginales (da mucosa da vagina) que as nanopartículas actúan e inhiben moi ben o virus no laboratorio. Con todo, cando se aplican a animais como os macacos poden resultar moi tóxicas.
A citotoxicidad. As nanopartículas non deben ser tóxicas paira as células. En ratos aos que lles provocamos un glioma (un tumor cerebral) hase visto que o contraste de nanopartículas aumenta no tumor. As nanopartículas non matan nin ás células nin aos ratos. Pero este resultado sería distinto en seres vivos, fóra do laboratorio.
Un escenario esperanzador e interesante en nanotecnoloxía, nanomedicina e nanobiotecnología, xa que están a recibir apoio económico. Cando se selecciona un grupo de investigación que ademais recibe soporte económico, a experiencia apunta que se obteñen resultados interesantes. O virus da sida é un exemplo.
Si. Nos primeiros momentos da epidemia falecían todos os afectados. Despois da aparición do tratamento antirretroviral, os afectados que teñen acceso aos tratamentos non morren, senón que se pode controlar moitísimo. Isto foi posible grazas a una potentísima suma de diñeiro que permitiu obter bos resultados e aplicalos.
O futuro da nanotecnoloxía e a nanomedicina é «esperanzador» insistiu Soidade Penadés Ullate. Proba diso é a creación do Ciber BNN (Centro de Investigación en Rede de Bioingeniería, Biomateriales e Nanomedicina), con investimento do Instituto Carlos III, ou a decisión do Goberno do País Vasco de crear un novo centro de investigación cooperativa en biomateriales (CIC biomaGUNE) en 2006, paira o que foron requiridos Penadés e, o seu actual director, Manuel Martín Lomas.
Estes investimentos demostran que se empeza a apostar polas nanopartículas e, si persístese nesta liña, é posible que se poidan facer cousas marabillosas», segundo Penadés. Esta investigadora explica que se poden desenvolver nanopartículas que, cun vector, dirixan compostos farmacolóxicos á parte do organismo que se desexa tratar; ou nanopartículas magnéticas que, ao quentarse, destrúan selectivamente as células cancerosas, pero non as normais, o que podería ser una alternativa á quimioterapia, que causa tantos efectos secundarios.
