Canto tempo tarda en ‘recuperarse’ o organismo dun fumador que deixou de selo? Logran os ex fumadores ‘resetear’ de novo o seu corpo, é dicir, ter o mesmo risco que un non fumador de desenvolver algunha das 25 enfermidades asociadas ao tabaco? A resposta é non: fumar xera no organismo danos irreversibles. O contador nunca se volve a pór a cero, como se demostra nun detallado estudo de efectos irreversibles con fumadores e ex fumadores, publicado recentemente. A conclusión: fumar leva nos xenes e fumar, tamén. Pero, por suposto, iso non significa, nin moito menos, que non valla a pena deixar de fumar.
O tabaquismo provoca 45.000 mortes ao ano e é, por tanto, a principal causa de defunción en España, segundo o Comité Nacional de Prevención do Tabaquismo. Moitas desas mortes son por cancro de pulmón, un dos tumores malignos con maiores índices de mortalidade. Trátase dun tumor que pode manifestarse moitos anos despois de deixar de fumar. «O 85% dos casos de cancro de pulmón son atribuíbles ao hábito de fumar tabaco. Os ex fumadores empedernidos seguen tendo un risco alto de desenvolver cancro de pulmón. O 50% dos casos de cancro de pulmón diagnostícanse en ex fumadores», sinala Raj Chari, biólogo especialista en cancro do Centro de Investigación en Cancro de British Columbia, en Vancouver (Canadá).
Algúns efectos irreversibles
Chari é autor dun traballo publicado este verán na revista BMC Genomics acerca das diferenzas na expresión génica entre non fumadores, fumadores e ex fumadores. A investigación consistiu en analizar a expresión génica en tecido epitelial obtido das vías respiratorias de catro non fumadores (que non fumaran nunca), oito fumadores e doce ex fumadores (que o eran desde entre 1 e 32 anos). Os autores do traballo partían da base de que «os xenes cuxa expresión sufriu efectos reversibles por fumar deben mostrar diferenzas entre os fumadores e os ex fumadores, pero deben ser similares entre os ex fumadores e o non fumadores», escribe o equipo liderado por Chari.
«Pola contra, nos xenes que sofren efectos irreversibles sobre a súa expresión génica, haberá similitudes entre os fumadores e os ex fumadores». En total foron analizados máis de 110.000 produtos da expresión génica potencialmente únicos, o que converte a este estudo nun dos máis detallados da súa clase. Os resultados revelaron que algúns xenes cuxa expresión está alterada en fumadores volven aos seus niveis normais unha vez abandónase o (mal) hábito. Pero a expresión doutros 124 xenes permanece alterada. «Estes cambios irreversibles poden ser a explicación de que o risco de desenvolver un cancro de pulmón siga sendo alto despois de que se deixa de fumar», escribe Chari na publicación.
O estudo mostra que a expresión de varios xenes relacionados co ciclo celular está reducida tanto en fumadores como en ex fumadores
Ademais, as proteínas producidas por varios dos xenes alterados irreversiblemente asócianse con enfermidades pulmonares. Detectouse, por exemplo, que a expresión de varios xenes relacionados co ciclo celular era reducida tanto en fumadores como en ex fumadores, algo que encaixa coa menor taxa de división celular observada en pacientes con bronquite crónica ou enfisema pulmonar. E tamén mostraban menos expresión do normal varios xenes implicados na reparación do DNA.
Sen risco cero
Iso significa, segundo Chari, que «ao deixar de fumar reduces os riscos, pero estes non volven ser cero». Quere dicir isto que non vale a pena facer o esforzo de deixar de fumar? «En absoluto», responde Rodrigo Córdoba. «O tabaco está relacionado con 25 enfermidades distintas, entre elas cancro; enfermidades cardiovasculares (cardiopatía isquémica, infarto, angina e morte súbita), e tamén bronquite crónica e enfisema. O tempo de recuperación de cada unha é variable», di este experto, portavoz do Comité Nacional para a Prevención do Tabaquismo.
Así, no que se refire a a cardiopatía isquémica, o risco redúcese entre un 11% e un 17% cando leva entre 6 e 18 meses sen fumar. En canto á bronquite crónica e o enfisema, «depende da idade á que se deixe de fumar», explica Córdoba. Se se é ex fumador a partir dos 35 ou 40 anos, parte do dano xa é irreversible. Noutras enfermidades cardiovasculares achouse que tras 15 anos sen tabaco, o risco é equiparable ao dunha persoa sa.
No caso do cancro as estimacións son máis difíciles, porque os fallos son acumulativos. Ademais hai que ter en conta a contribución do fume ‘pasivo’ do tabaco, o que fuman outros. Segundo Córdoba en España morren ao ano con cancro de pulmón 15.000 persoas, das que 400 (que se saiba) son fumadores pasivos. «Nas sociedades en que non se fuma practicamente non hai cancro de pulmón», sinala este experto.
A Enquisa Nacional de Saúde de España de 2006 (a última dispoñible) mostra que o 40,19% dos homes de entre 25 e 44 anos fuman diariamente. Tres anos antes, a cifra era de 41,5%. Un descenso moi tímido, pero un descenso. A baixada é máis acusada en mozos de entre 16 e 24 anos, que pasan de 34,8% en 2003 a 25,53% en 2006. As mozas xa lles superaron, e aparentemente non teñen intención de cambiar de conduta: entre os 16 e 24 anos o 31,15% delas fumaba en 2003, e o 31,1% segue fumando en 2006.
Pero estes datos non recollen as ‘baixas’ entre os fumadores provocadas pola lei antitabaco. Segundo membros do Comité Nacional de Prevención do Tabaquismo esta lei converteu ” xa a un millón de fumadores. Estes expertos cren posible conseguir reducir a porcentaxe de fumadores a un 15% no ano 2020. «A Lei é o maior avance en saúde pública dos últimos 15 anos e alcanzou o 80% dos obxectivos previstos. Os niveis de nicotina ambiental nos edificios dasadministracións públicas, empresas privadas, comercio, centros de transporte, universidades, hospitais e centros sociais son residuais e en xeral un 80% menores aos que había antes da Lei», apuntábase hai xa un ano nas conclusións do último congreso do Comité Nacional de Prevención do Tabaquismo.
Os aspectos nos que máis hai que incidir para lograr ese obxectivo son, para esta asociación, promover unha educación antitabaco, encarecer o tabaco, non permitir a súa publicidade e financiar os fármacos que axudan a deixar de fumar a algúns grupos de risco. Porque, segundo estes expertos, a terapia sustitutiva de nicotina e outros fármacos específicos si que «achegan novas esperanzas para facer cada vez mais fácil deixar de fumar».
