Tensión laboral

A tensión é un mecanismo programado nos xenes dos nosos antepasados prehistóricos que lles permitía fuxir ou loitar ante unha ameaza, segundo a definición da Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo. Fisiológicamente, incrementa a produción das dúas hormonas necesarias paira a actividade física, a adrenalina e o cortisol, elevando o ritmo cardíaco, a presión arterial e o metabolismo.

Nalgúns casos a tensión resulta beneficioso, xa que nos estimula paira afrontar novos retos. No entanto, a certo nivel tamén pode provocar ansiedade e depresión, indigestión, palpitaciones e trastornos musculares.

Na UE a tensión relacionada co traballo é o segundo problema de saúde laboral máis común, tras a dor de costas. Afecta ao 28% dos traballadores da Unión, ou o que é o mesmo, a 41,2 millóns de persoas, segundo a Terceira enquisa europea sobre as condicións de traballo publicada en 2001 pola Fundación Europea. Esta cifra é maior que a poboación total de España ou a suma dos habitantes de Portugal, os Países Baixos e Bélxica.

A tensión pode afectar a calquera persoa, en todas as organizacións e sectores e a todos os niveis. Con todo, a proporción de mulleres que din experimentar tensións é máis elevada que a dos homes, segundo datos do estudo Saúde e seguridade dos traballadores elaborado por Eurostat en 2002.

Causas principais

Os estudos da Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo (AESS) demostran que a tensión laboral débese a un desaxuste entre os traballadores e as súas condicións de traballo, o contido do mesmo ou a maneira en que está estruturada a organización. As causas que destaca a AESS son as seguintes:

• Exceso e falta de traballoAusencia dunha descrición clara do traballo ou da cadea de mando
• Falta de recoñecemento ou recompensa por un bo rendemento laboral
• Non ter oportunidade de expor as queixas
• Responsabilidades múltiples, pero pouca autoridade ou capacidade de tomar decisións
• Falta de control ou de satisfacción do traballador polo produto terminado froito do seu traballo
• Superiores, colegas ou subordinados que non cooperan nin apoian
• Inseguridade no emprego, pouca estabilidade da posición
• Verse exposto a prexuízos en función da idade, o sexo, a raza, a orixe étnica ou a relixión
• Exposición á violencia, a ameazas ou a intimidacións.
• Condicións de traballo físico desagradables ou perigosas
• Non ter oportunidade de servirse eficazmente do talento ou as capacidades persoais
• Posibilidade de que un pequeno erro teña consecuencias serias ou mesmo desastrosas.

Segundo diversas investigacións independentes publicadas pola Comisión Europea na Guía sobre a tensión relacionada co traballo da UE, as enfermidades cardiovasculares -que son a causa principal de morte na Unión- aparecen relacionadas coa tensión nun 22% do total de casos de traballadoras e un 16% de traballadores.

A Guía remarca tamén a relación entre a tensión e o cancro; aínda que non o causa de maneira directa, diversos comportamentos relacionados con este aumentan de forma secundaria o risco de padecer a enfermidade. Os máis importantes son o abuso do tabaco e a sobrealimentación, especialmente a base de alimentos grasos.

A tensión atópase relacionado con trastornos musculoesqueléticos, sobre todo dos brazos, o pescozo e a rexión lumbar; e gastrointestinales, entre os que destaca a síndrome do colon irritable, que causa dolorosos espasmos do intestino groso.

A ansiedade, os sentimentos de tristeza e aflición e os seus comportamentos relacionados tamén adoitan formar parte das reaccións á tensión por parte de moitas persoas. A Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo apunta que tamén é probable que contribúa aos 5 millóns de accidentes laborais con máis de tres días de baixa, aos 48.000 suicidios e os 480.000 intentos de suicidio que se rexistraron na UE en 2001.

Por último, a Guía sobre a tensión relacionada co traballo subliña a vinculación entre a tensión e as enfermidades relacionadas co alcol, o tabaco e o abuso de drogas.

Impacto económico

Segundo a Comisión Europea, a tensión relacionada co traballo e os problemas mentais que implica custan á UE 20.000 millóns de euros anuais. Ademais, apunta que entre o 50% e o 60% das xornadas laborais perdidas están relacionadas con este trastorno.

A Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo destaca que a tensión laboral está relacionada cun elevado volume de rotación do persoal, menor produtividade e medidas de seguridade, e a baixa moral e maiores demandas de compensación por parte dos traballadores, así como coa falta de innovación.

A AESS engade que segundo informes non confirmados, una organización ou departamento que teña máis do 40% do persoal con problemas de tensións non é comercialmente viable.

Nestes momentos non existe una lexislación especificamente dedicada a evitar a tensión laboral, nin a escala comunitaria e nacional. Con todo, existen normativas que poden aplicarse con toda claridade a este problema.

A lexislación da Unión Europea -de obrigado cumprimento nos países membros- inclúe o Directiva Marco (89/391/CEE), que di: “os empresarios deberán garantir a seguridade e a saúde dos traballadores en todos os aspectos relacionados co traballo”.

Ademais, as Directivas 90/270/CEE e 92/85/CEE refírense respectivamente ás medidas mínimas de seguridade e saúde relativas ao traballo con equipos que inclúen pantallas de visualización e á mellora da seguridade e a saúde laboral das traballadoras embarazadas. Ambas se refiren especificamente á necesidade de ter en conta fatígaa mental.

En España a Lei de Prevención de Riscos Laborais aborda o problema da tensión dunha forma parcial. Con todo, Charo Rodríguez, técnica en Saúde Laboral de UXT, considera que dita lei non é suficiente. A especialista apunta que existe una relación directa entre a tensión e os accidentes laborais, e laméntase de que “mentres resulte máis barato un accidente que a prevención non se acabará tan facilmente con este problema”.

Pola súa banda, Juan Chozas, Secretario Xeral de Emprego, recoñece que a tensión caracteriza o mercado de traballo español pero a Administración non conta con información suficiente sobre este problema. Por iso, agora estase elaborando a Enquisa Nacional sobre Condicións de Traballo, que permitirá coñecer mellor as causas paira evitalas.

Solucións ao problema

Na loita contra a tensión, a Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo recomenda ás empresas considerar cuestións como a influencia dos traballadores na maneira de facer o seu traballo e a carga de traballo e os riscos físicos. Suxire tamén que se debe prestar atención á comunicación interna, o apoio de colegas e superiores e a que os traballadores reciban a formación necesaria paira cumprir coa súa tarefa.

Pola súa banda, Amaia Bakaikoa, psicóloga especializada en tensión e trastornos de ansiedade, explica que a relaxación muscular e o control da respiración son opcións que axudan á adaptación do problema. Ademais, nalgúns casos será necesaria una reconstrución cognitiva paira enfrontarse ás ideas irracionais relacionadas co traballo e aprender a solucionar problemas e delegar funcións.

A terapeuta recomenda mellorar a calidade de vida mediante o exercicio, o deporte e o descanso suficiente; así como non consumir alcol, tabaco e drogas en exceso.

Empresas que loitan contra a tensión

A prevención da tensión laboral pode desenvolverse en todo tipo de empresas, á marxe do seu tamaño ou a actividade que leven a cabo.

O Llar D’Ancians de Calvia, por exemplo, recibiu un galardón europeo pola súa loita contra os riscos psicosociais e a tensión no lugar de traballo. Nesta residencia de anciáns realizouse un estudo das necesidades dos traballadores paira despois tomar medidas tendentes a mellorar as súas condicións de traballo, os horarios ou as tarefas que desempeñadas por cada un.

A unha escala totalmente diferente, o Comité Organizador dos Xogos Olímpicos de Atenas 2004 realizou tamén una consulta ás súas 70.000 traballadores, en todos os niveis da organización. O obxectivo de devandito estudo -o primeiro que se realizou nuns Xogos Olímpicos- era coñecer os coñecementos, as actitudes, os días perdidos e as medidas que o persoal propuña paira loitar contra factores como a tensión, a violencia, o tabaquismo e o consumo de drogas e alcol.

Os seus resultados indican diferenzas na forma en que a tensión afecta os traballadores en función do xénero, o nivel educacional e o traballo. Ademais, resaltan que todos están afectados pola tensión máis aló do cargo que ocupen.

Marios Rivans, membro do Comité Organizador, considera que nestes momentos os niveis de tensións son positivos, pero recoñece que os traballadores están preocupados porque perderán o seu emprego tras os Xogos. Por iso, a empresa organizadora dos mesmos xa lles está formando en habilidades que poidan aplicar despois a outro traballo.