Impulsividad, sentimento sen carga, medo ao abandono real ou imaxinario, relacións interpersoais inestables, crises de identidade e inestabilidade afectiva. Estes son os síntomas máis característicos do trastorno límite da personalidade, que aprisionan a máis dun 2% da poboación nunha vida chea de sufrimento. Un trastorno límite da personalidade (coñecido en inglés como “borderline”) consiste nun patrón xeneralizado de inestabilidade nas relacións persoais, a propia imaxe e as emocións, así como unha intensa impulsividad.
O trastorno límite da personalidade é unha das enfermidades mentais máis frecuentes. Leva un importante sufrimento, non só para a persoa que o padece senón tamén para os seus familiares e amigos. É necesario diagnosticalo e iniciar un tratamento para previr posibles condutas autolesivas que poden acabar nun intento de suicidio. As persoas que o sofren teñen serias dificultades para adaptarse a un traballo ou ser constantes nos estudos, a miúdo teñen problemas coas drogas ou o sexo compulsivo e sofren ataques de ira, entre outros.
Por todo iso, con frecuencia, táchaselles “” de vándalos ou adictos. Este trastorno recoñeceuse de maneira oficial como diagnóstico en 1980 e é difícil de detectar para os especialistas porque se pode confundir con hiperactividade, problema de abuso de sustancias ou trastorno de ansiedade.
O problema está na personalidade
O problema radica na personalidade, que é a forma de actuar, a maneira de relacionarse coa contorna e interpretalo. Deste xeito, se non está ben construída, todas as áreas da vida ven afectadas e cambaléanse. O trastorno límite da personalidade pódese diagnosticar na adolescencia, aínda que o máis frecuente é detectalo ao comezo da idade adulta, a partir dos 18 anos, cando a personalidade debería ser máis estable. É máis habitual en mulleres (un 70% dos casos) que en homes.
As súas causas non están definidas por completo. Por unha banda, crese que pode haber unha vulnerabilidade biolóxica ou un problema funcional entre as áreas cerebrais que regulan as emocións e as zonas máis racionais. Pedro Yscadar, psiquiatra e analista do Hospital Sagrat Cor de Martorell (Barcelona), sinala que “ademais adoita haber unha historia persoal de experiencias traumáticas, pais neglixentes ou abusos sexuais”.
Riscos do límite
As persoas que sofren este trastorno son moi impulsivas, con gran inestabilidade emocional e que establecen relacións de moitísima dependencia. Un dato alarmante é que un de cada dez pacientes con trastorno límite da personalidade se suicida. “Un intento de suicidio é un dos principais motivos polos que acoden a urxencias -explica Yscadar-. A un afectado déixalle a parella e, nun impulso, por ser incapaz de controlar a frustación, se autolesiona. A autodestrución é un perigo real”.
Entre os tratamentos indicados destaca a terapia dialéctico-conductual, que busca equilibrio entre a aceptación e o cambio
A dependencia é outra dos sinais característicos deste trastorno. Por iso sofren tanto se rompe unha relación ou imaxinan que alguén lles pode abandonar. “Esa necesidade dos demais, sumada ao seu impulsividad e inestabilidade, provoca que as súas relacións sexan moi conflitivas. Para eles, todo está fóra. Quéixanse de que os demais non lles entenden, non lles axudan ou non lles dan o que necesitan para estar ben”, engade Yscadar. Esta dependencia dos demais leva a numerosas persoas a unha procura desesperada de sexo, pero non como un modo de sentir pracer, senón para obter unha fusión emocional co outro.
Psicofármacos e psicoterapia
Os tratamentos que se prescriben para este trastorno son, na súa maioría, unha combinación de psicofármacos e psicoterapia. “Os antidepresivos funcionan moi ben, porque lles axudan a regular o seu estado de ánimo e a impulsividad, que ten un importante compoñente biolóxico”, comenta Yscadar. Entre as psicoterapias, algunhas das máis empregadas son a cognitivo-conductual ou as de corte psicoanalítico. Na psicanálise búscase un espazo para a reflexión, para o manexo da ansiedade e a frustración. A función do psicanalista é conter a ansiedade e propor un lugar para a reflexión.
Nos últimos anos, desenvolveuse un tratamento psicoterapéutico específico para o trastorno límite da personalidade: a terapia dialéctico-conductual, “que se fundamenta nun equilibrio entre a aceptación e o cambio”, sinala Beatriz López, psicóloga clínica e psicoterapeuta do Centro de Terapia Dialéctico Conductual TLP Tratamentos. “A aceptación de tal como é e sente o paciente”, agrega.
O afectado debe aceptar as súas emocións negativas. Se afirma que está tolo porque non ha ido a traballar xa que estaba moi mal, dicir que, na súa situación, quizá é normal non ir ao traballo. Así aprende a aceptarse. Tamén se busca o cambio de condutas que non son adaptativas. Utilízanse técnicas conductuales como a extinción: “Se o paciente está nunha sesión de grupo e non deixa de molestar, non se lle presta a atención que busca. Fórzase que deixe de actuar deste xeito”.
Tamén se empregan técnicas dialécticas, como a do “avogado do diaño”. A miúdo, o paciente verbaliza que fai todo mal e que non serve para nada. Esta técnica consiste en darlle a razón. O terapeuta apoia as súas queixas e, deste xeito, “empeza a ver que ten cousas positivas, que non o fai todo mal”. A terapia dialéctica-conductual aplícase en moitas das unidades de tratamento especializadas no trastorno límite da personalidade, en centros públicos e privados de España.
Combínanse as sesións individuais (1 hora, unha vez por semana) e as de grupo (de 1 a 1,5 horas, unha vez por semana). Nas sesións de grupo, “apréndense habilidades sociais, de regulación emocional e de tolerancia á tensión, entre outras”, mentres que nas individuais trabállanse aspectos de aceptación, redución da ansiedade ou as crises de identidade. Outra opción é a atención telefónica, aínda que sempre se expón dunha forma individualizada, xa que o obxectivo é reforzar habilidades e non resolver problemas ou crises, aclara a experta.
É posible curarse?
É difícil dicir que unha persoa con trastorno límite da personalidade está curada. En moitas ocasións, o éxito consiste en reducir os síntomas para que a vida diaria do afectado mellore. “Se durante un cinco anos, un individuo non manifesta síntomas, pódese dicir que xa non é está enfermo”, explica López. O tratamento dialéctico-conductual dura un ano, como mínimo, aínda que a media dos tratamentos adoita ser de dous a tres anos.
Resulta máis sinxelo cambiar as condutas que os sentimentos, como as crises de identidade ou o sentimento sen carga. Outro aspecto importante da terapia dialéctico-conductual é que outros profesionais homólogos supervisan aos psicoterapeutas. “Por iso, esta terapia é dialéctica. Moitos pacientes teñen tales problemas de crises e desrregulación emocional, que o psicoterapeuta necesita a outros profesionais para dispor dun apoio e outros puntos de vista”, indica López.
Un dos síntomas característicos do trastorno límite da personalidade é o sentimento crónico sen carga. Os afectados manifestan que senten perdidos e que non saben quen son. Para os seus achegados pode ser difícil de entender, sobre todo, no caso das persoas adultas. Como sinala Beatriz López, ese sentimento sen carga tan angustiante está relacionado con “os seus problemas de identidade. O sentimento de si mesmos é moi inestable. Non saben tomar decisións. Cando están a piques de conseguir algo, botan a correr”.
Non é un problema de baixa autoestima ou inseguridade, aclara a especialista, senón que non construíron unha identidade porque lles resulta moi difícil tomar decisións, saber que senten e anticipar como sentirán ou construír un proxecto de vida cunha parella. Este síntoma explica, en parte, a súa gran dependencia dos demais. Necesítanlles para sentirse en terra firme, porque en soidade ese sentimento sen carga pódelles afogar.
A miúdo, tentan encher ese baleiro con sexo, drogas ou comida, entre outros. Evitan a soidade e abúrrense con facilidade porque nada lles enche. Este é o síntoma que menos se beneficia da medicación, porque non hai pastilla que proporcione a identidade.
