O uso medicinal do cannabidiol, un dos principais compostos do cannabis

O Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TJUE) avalou en 2020 a comercialización de aceites, cremas, flores aromáticas, saes de baño ou vapeadores que inclúen o CBD na súa composición e que, supostamente, van axudar a combater engúrralas, as rojeces, a ansiedade, a acne, a dor menstrual, o insomnio ou os achaques musculares e das articulacións, entre outras moitas molestias. Unhas propiedades case milagrosas que chocan frontalmente co que di a ciencia, que practicamente os cataloga de placebo.

Aínda que o CBD si que ten propiedades medicinais demostradas para tratar a sintomatología dalgunhas enfermidades, a súa efectividade depende da concentración e a dose. Estes produtos para a saúde case nada teñen que ver co que se esconde detrás da investigación do cannabis con usos médicos, algo que si que conta con moito potencial e que se presenta esperanzador para moitas persoas que viven con dor crónica.

O cannabis, como calquera outra planta, é unha mestura moi complexa de compostos (nela hai máis de 500, entre eles uns 113 cannabinoides). De todos eles, destacan o THC (tetrahidrocannabidol) e o CBD (cannabidiol). Son os dous máis relevantes no que se refire á súa acción farmacolóxica, pero pola súa abundancia e a súa potencia de acción, o máis importante é, sen dúbida, o THC.

“A inmensa maioría das propiedades do cannabis, tanto no uso recreativo como no medicinal, e tanto nos efectos buscados como non buscados, débense á acción THC. É, para que todo o mundo enténdao, o cannabinoide que ‘coloca’ no seu uso recreativo e o que ten propiedades farmacolóxicas no uso terapéutico”, explica Manuel Guzmán, catedrático de Bioquímica da Universidade Complutense de Madrid (UCM) e un dos expertos que asesorou ao Goberno na inminente lei para o uso do cannabis medicinal.

O tetrahidrocannabinol é, por establecer unha analogía, como a cafeína no gran de café, a morfina na planta do opio ou a teofilina na planta de té. “O THC é o principio activo máis relevante do cannabis, que se une a uns receptores específicos que existen no organismo chamados receptores cannabinoides (CB1 e CB2, entre outros) e, a través deles, exerce un gran número de accións, tanto as que se buscan no uso recreativo (relaxación, maior estado de ánimo, menor tensión e maior sensibilidade) como no uso medicinal”, relata Guzmán.

Respecto destas últimas hai que destacar as propiedades antieméticas do THC á hora de aliviar os vómitos e as náuseas en pacientes que están en tratamento de quimioterapia e que non responden o medicamento tradicional. “Tamén están demostradas cientificamente as súas propiedades como estimulante do apetito e mellora do metabolismo en enfermos de cancro, cuxas ganas para comer se visen afectadas tras a quimioterapia, ou o seu efecto analxésico ou antiinflamatorio, especialmente á hora de reducir a rixidez muscular nos pacientes con esclerose múltiple”, detalla o experto.

Pero o THC non é o único cannabinoide con accións farmacolóxicas. Si que é certo que é o máis importante, pero o CBD tamén ten propiedades que merecen ser destacadas. “Comparado co THC, o CBD é como tomar un café descafeinado”, resume o científico. Manuel Guzmán refírese a que ten menos accións que o THC, pero algunhas delas son moi interesantes. “Demostrouse eficaz na inhibición das convulsións en epilepsias pediátricas (en adultos tamén, aínda que menos) que non responden aos anticonvulsivantes de primeira liña”, cóntanos o catedrático.

O THC e o CBD combinan ben en medicamento. Este investigador opina que, á hora de recomendar o cannabis para uso medicinal, sempre é mellor utilizar unha preparación equilibrada entre THC e CBD. O motivo é que o paciente o tolera moito mellor, xa que o CBD actúa como modulador dos efectos non desexados do THC. “Hai algúns efectos psicoactivos do THC que son buscados polos pacientes. Falamos de estar de mellor humor ou durmir mellor. Pero hai outros efectos secundarios que non son os desexados; como ter un ataque de pánico, ansiedade, descoordinación, un cansazo excesivo… Neste sentido, esa parte non desexada que chega co THC, o CBD pode temperala”, di o bioquímico.

Hai outras propiedades no CBD que, aínda que están menos demostradas cientificamente que a inhibición das náuseas en pacientes con epilepsia, si que funcionan en certos pacientes e con certas doses. “O cannabidiol ten certo efecto analxésico en cadros de dor crónica. O seu efecto ansiolítico é suave. Por exemplo, se o comparas co diazepam é moito menor, pero en doses razoablemente elevadas (varios centos de miligramos ao día) demostrouse algún efecto”, conta Guzmán.

A Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios (AEMPS) só aprobou dous fármacos con cannabinoides na súa composición:

• Sativex, elaborado cunha mestura de THC e CBD e que se utiliza para combater os espasmos musculares en pacientes con esclerose múltiple.
• Epidiolex, que só ten CBD e que se emprega en menores con epilepsia que non responden ben a outros anticonvulsivantes.

Por agora, só dispénsanse con prescrición médica na atención hospitalaria e teñen un custo moi elevado. O primeiro ten un prezo que rolda os 500 euros por tres envases de 10 ml e o segundo supera os 1.100 euros por 100 ml, un importe que só cobren certas aseguradoras privadas.

Ademais destes medicamentos, en España son moitas as persoas que utilizan preparados crus de cannabis para outras indicacións que non están aprobadas oficialmente, sobre todo en casos de pacientes con cancro e enfermidades con dores crónicas. Estas preparacións non están aprobadas como medicamento, pero en moitos países xa se han implementado programas de cannabis medicinal para mellorar a calidade de vida de pacientes con enfermidades crónicas e altamente debilitantes (a maioría dos estados da Unión Europea, gran parte de América, Israel, Australia e Marrocos).

Hai moitas maneiras de tomalo, pero desde o punto de vista farmacolóxico, distínguense dúas vías de administración: as rápidas e as lentas.

• Para obter un alivio inmediato está a vaporización, que non hai que confundir con fumar e vapear, xa que neste caso a planta quéntase (non se queima) e esa calor activa os seus compoñentes, que se liberan nunha nube de vapor. Utilízase sobre todo cando se quere obter un efecto nun ou dous minutos, cando un enfermo ten un brote de dor, unha convulsión ou un espasmo.
• Para cadros de dor crónica ou trastornos do soño utilízase a vía lenta, a oral —como preparados crus de cannabis ou aceite de cannabis—, que actúa no organismo ao cabo dunha ou dúas horas. “Estas preparacións proporcionan unha mellora de calidade de vida a moitas persoas: aumentando o estado de ánimo, mellorando os seus trastornos de soño, a inxesta de comida, inhibindo a ansiedade e, sobre todo, mellorando a xestión emocional da dor”, indica o bioquímico.

En España, agora mesmo a AEMPS está a estudar as vías para regular o cannabis medicinal, algo que xa fixeron a gran maioría dos nosos veciños europeos. “Isto abrirá unha porta aos pacientes para que sigan facendo o que están a facer agora, pero con seguridade xurídica e sanitaria: que saiban o que toman, que non teñan que recorrer ao mercado negro e que poidan ser monitoreados polo sistema nacional de saúde. Ademais, esta regularización mellorará a investigación clínica e abrirá a porta a novos estudos de aplicación terapéutica dos cannabinoides que beneficiarán ás próximas xeracións”, conta Guzmán.