En ocasións, o comezo de. a puberdade acontece moito antes do desexado. Polo xeral, o inicio puberal orixínase entre os 8 e 13 anos nas nenas e entre 9 e 14 anos nos nenos. Cada vez é máis frecuente que isto ocorra entre os 8 e os 9 anos nas pequenas e entre os 9 e os 10 nos homes. É a puberdade adiantada. Pero tamén pasa antes. Entón estariamos ante unha puberdade precoz con consecuencias físicas e psicolóxicas, que poderían ser graves. A continuación, explicamos en que consiste, como recoñecela e tratala.
A puberdade precoz é una ” enfermidade rara “, recoñece a endocrinóloga infantil do hospital Ruber Internacional, Mª Teresa Muñoz, quen á súa vez é membro do grupo de Endocrinoloxía da Sociedade Española de Medicamento da Adolescencia (SEMA), sociedade integrada na Asociación Española de Pediatría ( AEP ). Afecta a un de cada 5.000-10.000 menores. E, segundo o Rexistro Español de Puberdade Precoz, a incidencia anual oscila entre 0,02 e 1,07 novos casos por 100.000, de 0,13 a 2,17 nas nenas.
Nelas é máis frecuente, en concreto dez veces superior que nos nenos. A puberdade precoz feminina dáse antes dos 8 anos. Aparece o botón mamario e rexistran un desenvolvemento progresivo das mamas. A idade ósea non se corresponde coa cronolóxica e poden crecer até máis de 6 centímetros ao ano (o coñecido estirón). O vello púbico e axilar tamén pode xurdir. Pero a primeira menstruación non chegará até dous anos despois.
Nos mozos , ademais do crecemento da talla ósea, a puberdade precoz caracterízase polo incremento do volume dos testículos (maior a 4 ml) antes dos 9 anos. Séguelle o desenvolvemento de vello pubiano e axilar; no resto do corpo e na cara (sobre todo no beizo superior), virá máis tarde, como tamén o seu estirón, que o vivirán ao redor dun ano despois, puntualiza a especialista.
Causas e consecuencias da puberdade precoz
As causas polas que se alteran as hormonas sexuais son descoñecidas (delas un 30 % ten compoñente familiar ). Isto sobre todo ocorre no caso das nenas. De feito, un estudo recente en Estados Unidos publicado American Journal of Epidemiology revela que as fillas de nais con sobrepeso no embarazo teñen máis probabilidades de ter una puberdade temperá. Mentres, nos mozos asócianse con frecuencia a procesos orgánicos.
As causas orgánicas máis comúns son: tumores hipotalámicos (hamartoma); alteracións do sistema nervioso central (neurofibromatosis, hidrocefalia, mielomenigocele…), irradiación cranial (tratamento de diferentes tumores), determinadas síndromes (Beuren-Williams…) e proceder dunha adopción internacional, “onde a frecuencia de puberdade precoz central é claramente superior á do resto da poboación”, indica Muñoz.
Un diagnóstico adecuado poderá dar co tratamento máis adecuado paira deter a puberdade precoz e as súas consecuencias. Una das máis inquietantes é a posible perda de talla adulta ; ao principio parecen altos, pero os seus ósos detéñense antes. Non menos preocupantes son os riscos sociais , que enumera a psicóloga do Centro ITAE , Nadja Schlensong, un centro colaborador do Institut Marqués: tensión, incomprensión, tristeza, rexeitamento social, baixa autoestima, excesiva preocupación pola imaxe corporal, dificultade de adaptación, tendencia ao illamento… Tamén pode afectar á esfera sexual , esta vez nos mozos, cun aumento da líbido e até con desenvolvemento de condutas masturbatorias ou sexuais inadecuadas. Por suposto, está un maior índice de masa corporal , con incremento de graxa abdominal, maiores cifras de tensión arterial, así como un peor perfil lipídico. “Todos estes factores suxiren que estas mulleres terían un maior risco cardiovascular”, resalta a endocrina.
Detección precoz e tratamento
Como saber si é puberdade precoz? Una radiografía de man-boneca esquerda paira valorar a idade ósea e un estudo hormonal que verifique a presenza de niveis elevados de esteroides sexuais (estradiol ou testosterona) demostraría as sospeitas. A ecografía abdómico-pélvica descarta tumoraciones, pero tamén valora o tamaño ovárico e uterino. E una resonancia magnética, pola súa banda, serve paira avaliar a anatomía da rexión hipotálamo-hipofisaria e refugar una patoloxía orgánica.
Paira acertar co diagnóstico, en canto os pais detecten cambios físicos, deberán facerllo saber ao seu pediatra. Si é necesario, el derivará a historia ao endocrinólogo infantil. En caso de causa orgánica, atallaríase coa súa tratamento médico ou cirúrxico correspondente. Pero si non, usarase tratamento hormonal inyectable paira impedir que a puberdade continúe adiantar e o neno siga sendo, por agora, neno.
Non descartar axuda psicolóxica
“A madurez física que sofren estes nenos e nenas prodúcese cando aínda psicoloxicamente fáltalles moito por adquirir”, confesa Nadja Schlensong. Non están afeitos aos cambios hormonais e do estado de ánimo propios da preadolescencia e carecen de recursos persoais paira xestionalos . Se os sentimentos de tristeza ou rabia polo rexeitamento social prolónganse, a psicóloga advirte que poden levar a “episodios graves de depresión ou condutas antisociais como mentir, roubar ou desafiar á autoridade, como maneira de encaixar noutros grupos sociais con nenos de maior idade cos que si comparten estes cambios”. Por iso é polo que, como pais, debamos estar alerta ante condutas de illamento social recorrente (non saír con amigos), cambios bruscos no seu comportamento (non querer facer actividades que antes lle gustaban) ou baixo rendemento escolar que se manteñan varios meses.Os psicólogos axudan nestes casos a normalizar os sentimentos e dótanlles de habilidades sociais paira así fomentar a súa autoestima e autoeficacia persoal. Ademais, traballan por tentar que isto non derive en trastornos da conduta alimentaria ou adiccións a sustancias.
A labor dos proxenitores consistirá en transmitir normalidade e apoiar ao fillo e reafirmar a súa autoestima reforzándolle positivamente como persoa. “É imprescindible que os pais se comuniquen de maneira fluída, acougada e aberta co seu fillo e proporciónenlle espazos seguros no día a día para que poida abrir e contarlles como está”, sostén a especialista.
