No últimos catro anos, o número de animais afectados por encefalopatía esponxiforme bovina (EEB), ou mal das «vacas tolas», presentou unha significativa redución no conxunto da Unión Europea. O descenso, dun 35% desde 2002, está a levar a expor modificacións nalgúns dos criterios de control instaurados polas autoridades europeas desde o inicio da crise. A revisión ten como obxectivo adaptar os niveis de control ao risco real.
A información actualmente dispoñible acerca da evolución do mal das vacas tolas no contexto da Unión Europea permite concluír que a enfermidade se atopa claramente «en fase de control». De acordo cos datos dispoñibles, o maior número de casos positivos detectados corresponde aos anos 1994 e 1995, tempo no que aínda era habitual o consumo de pensos contaminados. A partir desa data, e grazas á adopción de medidas de control, como a prohibición do uso de fariñas animais para alimentación animal ou a posterior eliminación de materiais de risco das canles de consumo, a cifra empezou a descender.
En calquera caso, a efectividade destas medidas (a prohibición de fariñas cárnicas empezouse a aplicar en 2001), deberá avaliarse no futuro, xa que o período medio de incubación da EEB oscila entre o seis e o oito anos. O que si quedou demostrado ata agora é que se produciu un cambio na idade dos animais que dan positivo nos controis. Aínda que entre 2001 e 2004 a idade media de casos positivos en animais sans sacrificados ía dos 76,2 meses aos 95 meses, a partir de 2004 a media situouse en 79,9 meses. Isto indica que a contaminación se produciu durante un período moi concreto do pasado, moito antes da entrada en vigor das medidas impostas no ámbito comunitario.
Todos estes cambios motivaron que a UE empece a valorar cambios nalgunha das medidas restritivas impostas no pasado. Do que se trata é de elaborar algo así como unha folla de ruta que permita flexibilizar a adopción de accións de control á realidade, de modo que se preserve a seguridade alimentaria. En calquera caso, deberá primar que non exista risco de transmisión dos axentes causales da EEB do gando afectado a humanos.
Materiais especificados de risco
As novas medidas comunitarias poderían autorizar a venda de produtos agora prohibidos ou a revisión da composición dos pensos
Unha análise da evolución da enfermidade nos animais e da súa prevalencia nas persoas permite concluír que a principal medida de protección para os consumidores é a retirada e o control dos materiais especificados de riscos (MER). A lista inicial destes materiais estableceuse a partir dos coñecementos científicos anteriores a 1995 e aténdose ao principio de precaución.
A situación xeral ha mellorado desde entón, xa que agora disponse de novos datos científicos. Nun primeiro lugar, parece que a columna vertebral será un MER para animais con máis de 21 meses, o que permitirá, nalgúns casos, autorizar a comercialización dalgúns dos chuletones tradicionais.
Ademais, é posible que se revise a postura actual sobre o sebo, o colágeno e a gelatina. Esta modificación podería levar a modificación das normas de transformación destes produtos, flexibilizándoas con respecto aos requisitos actuais.
Alimentación animal
En xullo de 1994 introduciuse a prohibición de alimentar ao gando bovino, ovino e caprino con fariña de carne e ósos procedente de mamíferos. Esta prohibición parcial ampliouse á suspensión total o 1 de xaneiro de 2001 en toda a Unión Europea, medida que afectaba o uso de proteínas animais transformadas en pensos para animais destinados ao consumo humano, con algunhas excepcións, como a utilización de fariñas de peixe para o non rumiantes. Neste ámbito aplicouse un grao de tolerancia cero.
Actualmente, o principal sistema de control para detectar a presenza destas sustancias baséase nunha análise microscópico do penso. Segundo unhas análises realizadas en Alemaña, detectouse tamén a presenza de ósos na pulpa de remolacha (ata un 10%), algo que mesmo pode chegar a detectarse en plantacións controladas. A orixe máis probable desta presenza son os fragmentos óseos de animais salvaxes no chan, fragmentos que se adhiren á remolacha e que acaban na pulpa coa que se alimenta aos rumiantes.
Agora estase estudando a posibilidade de admitir certa tolerancia de fragmentos óseos na pulpa de remolacha e outros alimentos destinados aos animais, derivada desta contaminación ambiental. Esta permisividade só será efectiva se antes unha avaliación do risco demostra que non se produciu unha contaminación cruzada nin se incorporou de forma fraudulenta.
Ademais desta situación, é posible realizar un tratamento eficaz aos restos animais a unha temperatura de 133°C e a unha presión de 3 bares durante 20 minutos, o que podería facilitar unha certa tolerancia sen pór en perigo as actuais medidas de erradicación.
Ata mediados de 2000, a maioría dos casos de EEB detectáronse mediante vixilancia pasiva, é dicir, mediante a notificación e o exame posterior dos animais con signos clínicos da enfermidade. Con todo, a detección de EEB en bovinos sans sacrificados durante o mesmo ano obrigou a extremar o control, e pasouse a unha vixilancia activa. Posteriormente demostrouse que os ovinos e caprinos tamén podían infectarse, o que implicou unha ampliación do control a todos os rumiantes, non só dos bovinos.
A vixilancia activa concrétase na realización de probas a todos os animais de risco de máis de 24 meses. Este control aplícase ao gando morto, a animais sacrificados en casos de urxencia e a animais con signos clínicos da enfermidade antes do seu sacrificio en matadoiro. No caso dos ovinos e os caprinos, programáronse un total de 10.000 análise por especie en toda a UE en animais de máis de 18 meses.
Outro dos puntos que se inclúen na vixilancia activa é a realización de probas aos bovinos sans sacrificados de máis de 30 meses de idade. Nos países con casos de EET, este sistema de vixilancia pretende comprobar a eficacia das medidas de control, como a prohibición do uso de fariñas animais e a eliminación dos MER.
En países sen casos recentes de EEB, o obxectivo da vixilancia activa é demostrar que a enfermidade se mantén por baixo dos límites establecidos. Demostrouse que, aínda que non se trata dunha medida de protección da saúde pública, si contribuíu a aumentar a confianza dos consumidores e xogou un papel determinante na estratexia de comunicación dalgúns Estados membros.
- Anónimo. 2005. Folla de ruta para as EET. COM 322 Final.
