Desde a súa aparición, os alimentos orgánicos (ou ecolóxicos) relacionáronse con maiores beneficios sobre a saúde das persoas. Considéraselles máis nutritivos e de maior calidade que os “convencionais”. Algúns dos motivos que xustificaron estes argumentos defenden que é así porque a súa produción prescinde de pesticidas. Os procesos que se seguen son máis respectuosos co medio ambiente e co produto mesmo. Con todo, esta afirmación está envolvida nun constante debate que enfronta a quen apostan pola súa superioridade nutricional e quen os asemellan a calquera outro alimento.
Agricultura ecolóxica é un concepto de cuxa definición non forman parte palabras como produtos químicos, fertilizantes, praguicidas ou antibióticos. Un dos obxectivos, segundo define o Ministerio de Medio Ambiente, Medio Rural e Mariño, é “proporcionar alimentos con todas as súas propiedades naturais”. Son numerosos os estudos que lles atribúen un beneficio maior porque a súa riqueza en antioxidantes é superior á dos convencionais. Isto é o que concluían en 2007 os resultados do proxecto europeo “Quality Low Input Food”. Con todo, agora, unha revisión de máis de 160 estudos realizados neste ámbito durante os últimos 50 anos pon en dúbida esta suposta superioridade.
Entre dúas augas
Calquera diferenza entre alimentos orgánicos e convencionais, asociada sobre todo ás súas propiedades nutricionais, “é pouco significativa”, asegura Alan Dangour, responsable do estudo que publicaba hai unhas semanas “American Journal of Clinical Nutrition”. O informe, realizado pola Escola de Hixiene e Medicamento Tropical de Londres, a petición da Axencia de Estándares Alimenticios do goberno británico (FSA), descarta que comer este tipo de alimentos axude, de forma específica, á prevención de certas enfermidades. Polo menos, non máis do que faría calquera outro alimento en cuxa produción formen parte produtos sintéticos que a ecolóxica obvia.
O cultivo español de ecolóxicos superaba en 2008 as 25.000 hectáreas
Para o estudo, os expertos realizaron dúas comparativas: as diferenzas de contido en nutrientes de alimentos orgánicos e convencionais, e os efectos de cada un deles na saúde. Os resultados demostraron “pequenas diferenzas en canto a contidos en nutrientes”, pero é “pouco probable” que teñan influencia na saúde. Detectouse unha maior cantidade de fósforo, un mineral presente en alimentos ricos en proteínas como carnes, peixes e ovos, e en froitos secos ou cereais. Pero tamén se constatou unha maior acidez, máis relacionada coa “percepción do gusto” que cos seus beneficios na saúde, admiten os expertos. Estes consideran que son compoñentes aos que se ten acceso se se mantén unha dieta rica e variada. Por tanto, a “superioridade” que se atribúe a este tipo de alimentos non se sustentaría, segundo esta última investigación, “en evidencias científicas”.
A FSA defendeu que a súa postura é obxectiva e que non está “nin a favor nin en contra” dos alimentos orgánicos. Asegura que elixir estes é unha opción que, na maioría dos casos, está máis relacionada cunha preocupación cara ao medio ambiente e o benestar dos animais, que cara aos beneficios.
Voces en contra
As críticas ao informe presentado pola FSA non se fixeron esperar. Unha delas é a da Soil Association, considerada a principal organización ecoloxista británica. Entre outras cousas, promove a produción sustentable de alimentos, fixa normas e ofrece asesoramento sobre a produción ecolóxica de acordo cos principios da Unión Europea. En resposta ao citado estudo, a organización cre que si se atoparon diferenzas considerables en canto ao contido de proteínas, betacarotenos, flavonoides, magnesio, potasio, sodio ou compostos fenólicos.
Este grupo afirma que a revisión detectou niveis máis altos de ácidos grasos poliinsaturados en carne e produtos lácteos orgánicos (entre un 2,1% e un 27,8% máis altos), que en carne ou leite convencional. Tamén lembra que, nunha investigación europea, demóstrase que os “niveis indesexables, como micotoxinas ou cadmio, detectados nos alimentos orgánicos son máis baixos”.
En produtos como as froitas orgánicas, descubriuse ata un 90% máis de vitamina C, recoñece a Soil Association, e no leite, os niveis de omega 3 están entre un 10% e un 60% máis elevados. A asociación denuncia que non hai estudos suficientes sobre os efectos a longo prazo na saúde humana do uso de pesticidas en agricultura. Apenas hai un recoñecemento da Comisión Europea, que en 2006 admitiu que “a exposición a longo prazo aos pesticidas pode afectar o sistema inmune e nervioso e provocar esterilidad”.
Desde as súas orixes, a agricultura ecolóxica ha mantido unha curva ascendente en superficie cultivada. Só entre o período 1998-2005, a área duplicouse na Unión Europea. Segundo datos da Comisión, este mercado “crece a un ritmo do 10-15% por ano”. No entanto, para considerar que un alimento é orgánico require cumprir unha serie de requisitos en canto á súa produción e elaboración. A norma establece que debe incluír un logo ecolóxico no que se constate que o 95% dos ingredientes do alimento axústanse a este tipo de produción.
En liñas xerais, este sistema fundaméntase na rotación de cultivos, establece límites moi estritos de pesticidas, fertilizantes, antibióticos ou aditivos, prohibe o uso de organismos modificados xeneticamente (OMG) e aposta por criar o gando en zonas ao aire libre. As condicións son moi estritas tamén en cada un dos elos de produción (elaboración, distribución e comercialización), que deben axustarse a medidas de protección ambiental, benestar dos animais e confianza dos consumidores.
O pasado mes de xullo, dentro da política para garantir unha información precisa dos alimentos que se comercializan, a UE lanzou un concurso para buscar un novo logo ecolóxico. A través da Dirección Xeral de Agricultura e Desenvolvemento Rural, a iniciativa pretende “proporcionar identidade ao sector”, segundo admitiu Mariann Fischer Boel, comisaria europea de Agricultura e Desenvolvemento Rural.
