O modelo clásico de análise de riscos alimentarios é un proceso estruturado, sistemático e disciplinado desenvolvido nos anos 90 para tomar decisións sobre a inocuidad dos alimentos. Con todo, un grupo de expertos pertencentes ao programa europeo SAFE FOODS cuestiona este tipo de patrón alegando que non satisfai as preocupacións dos consumidores en materia de seguridade alimentaria.
Unha gran diversidade de riscos transmitidos polos alimentos, algúns coñecidos desde antigo e outros novos, expón ameazas para a saúde e obstáculos ao comercio internacional de alimentos que deben avaliarse e xestionarse. A análise de riscos é un instrumento poderoso para a realización de estudos científicos e para a procura de solucións sólidas e coherentes aos problemas de inocuidad dos alimentos. O uso da análise de riscos pode impulsar melloras constantes na saúde pública ademais de servir de base para ampliar o comercio internacional de alimentos.
Compoñentes de risco
Segundo establece a OMS-FAO no seu informe “Análise de riscos relativos á inocuidad dos alimentos” (2007), a análise de riscos é un proceso estruturado, sistemático e disciplinado para tomar decisións sobre a inocuidad dos alimentos que se desenvolveu fundamentalmente nos dous últimos decenios e inclúe tres grandes compoñentes, distintos pero estreitamente vinculados e complementarios: a avaliación de riscos, a xestión de riscos e a comunicación de riscos. O tres compoñentes principais da análise de riscos definíronse da maneira seguinte:- Avaliación de riscos. Proceso científico que consiste no catro pasos seguintes: identificación de perigos, caracterización de perigos, avaliación de exposición e caracterización de riscos.
- Xestión de riscos. Analiza a alternativa de políticas en consulta con todas as partes interesadas, considerando a avaliación de riscos e outros datos relevantes para a protección da saúde dos consumidores e para a promoción de prácticas de comercio lexítimo e, se é necesario, adopta as opcións de prevención e control que correspondan.
- Comunicación de riscos. Intercambio interactivo de información e opiniónsdurante todo o proceso de análise riscos con respecto a factores relacionados cos riscos e percepcións de riscos entre avaliadores, administradores de riscos, consumidores, industria, comunidade académica e outras partes interesadas, incluíndo a explicación dos achados da avaliación de riscos e a base das decisións de administración de riscos.
Novos perigos ou desaxustes
A análise de riscos, como se recolle no mencionado informe da OMS-FAO, pode utilizarse para apoiar e mellorar a elaboración de normas, así como para abordar cuestións de inocuidad dos alimentos resultantes dos novos perigos ou de desaxustes nos sistemas de control dos alimentos. Ofrece aos encargados da regulamentación da inocuidad dos alimentos a información e as probas que necesitan para unha toma eficaz de decisións, o que contribuiría a mellorar os resultados no terreo da inocuidad dos alimentos e da saúde pública. Calquera que sexa o seu contexto institucional, a disciplina da análise de riscos ofrece un instrumento que todas as autoridades responsables da inocuidad dos alimentos poden utilizar para conseguir progresos moi significativos nese terreo.Con todo, algúns expertos manifestaron que este esquema clásico de análise de riscos e as prácticas asociadas ao mesmo non satisfán as preocupacións dos consumidores en cuestións de seguridade alimentaria. A esta conclusión chegaron científicos do programa SAFE FOODS, un proxecto financiado pola UE (2004-08) e que reuniu a 37 socios, entre eles destacados institutos europeos de investigación alimentaria, organizacións, universidades e colaboradores externos de Sudáfrica e China.
Novo enfoque
SAFE FOODS realizou un estudo para identificar as preocupacións dos consumidores en canto á seguridade alimentaria, priorizar estas preocupacións de forma eficiente e descubrir a mellor maneira de utilizar as ferramentas dispoñibles na actualidade para responder mellor ás necesidades dos consumidores. O programa adoptou unha perspectiva multidisciplinar integrada para estudar como todos os aspectos do proceso de análise de riscos poden evolucionar potencialmente, desde a avaliación científica do risco ata a súa comunicación aos consumidores. Un dos achados crave foi que este proceso pode optimizarse utilizando a información existente en cada país para ter un punto de vista global.O programa desenvolveu unha base de datos en liña de 400 expertos en seguridade alimentaria procedentes de 260 organizacións de máis de 35 países. Os gobernos e autoridades poderán utilizar esta tecnoloxía para identificar rapidamente os expertos que requiran. SAFE FOODS tamén creou un punto de transferencia en Internet a través do cal os membros rexistrados poden intercambiar información de cada país sobre problemas emerxentes e ameazas á seguridade alimentaria. Os países recompilan datos sobre o consumo de alimentos e os contaminantes e toxinas presentes neles. Estes expertos han utilizando o método harmonizado de codificación Codex de produtos alimentarios en función dos seus ingredientes para evitar que a posibilidade de comparar os datos véxase limitada pola distinta codificación en cada país. O programa tamén se dedicou a explorar a maneira de integrar as tecnoloxías máis modernas, como unha nova técnica que permite realizar análise sen precedentes sobre a composición dos cultivos, medindo simultaneamente miles de parámetros. Deste xeito, os científicos poden, por exemplo, determinar se a inserción dun novo xene nun gran de millo altera a súa composición.
O equipo de traballo deste programa tamén realizou estudos entre os consumidores para descubrir como pode optimizarse a comunicación de riscos. Os resultados indican que a información debe adaptarse ás necesidades dos consumidores, e reducir a incerteza e a variabilidade mediante a coordinación da información. O proxecto recomenda que os esforzos de comunicación sobre riscos alimentarios teñan en conta as prioridades en materia de regulamentación, as medidas preventivas, as accións que leven a cabo e a experiencia dos xestores de riscos alimentarios.
Aínda que o modelo tradicional de análise de riscos segue sendo aplicable na maioría das decisións rutineiras sobre temas nos que non hai controversia, o programa SAFE FOODS considera que os temas polémicos deben avaliarse nun contexto máis amplo que o actual. Este grupo de expertos recomenda unha serie de prácticas que corrixan o modelo clásico de análise de riscos a fin de optimizar e modernizar o proceso. Algunhas recomendacións, como a inclusión das partes interesadas na análise de riscos, xa se integraron parcialmente no proceso regulador. A Comisión Europea ha establecido un “Grupo Consultivo da Cadea Alimentaria e da Sanidade Animal e Vexetal” e un “Grupo de Diálogo coas Partes Interesadas”, pola súa banda a EFSA creou unha “Plataforma Consultiva de Partes Interesadas”.
- Os europeos consideramos que é máis probable que a nosa saúde se vexa prexudicada pola contaminación ambiental, os accidentes de tráfico ou unha enfermidade grave que polos alimentos que consumimos, cuxas connotacións son positivas e relaciónanse co gusto e o pracer.
- Preocúpannos máis os factores de risco externos sobre os que non temos control e menos polos factores persoais (alerxias alimentarias, prácticas de manipulación…). En xeral, as mulleres tenden a preocuparse máis pola seguridade dos alimentos que os homes.
- Hai un elevado nivel de confianza nas accións das autoridades públicas no campo da saúde. Máis da metade considera que se toman en serio os temas relacionados coa saúde e que as autoridades actúan con rapidez, aínda que hai un 47% que cren que os intereses económicos dos produtores anteponse á saúde dos consumidores.
- Entre os enquisados que ouviran ou leran reportaxes nos medios de comunicación sobre a seguridade dun alimento en particular, máis da metade declararon cambiar os seus hábitos alimentarios en consecuencia, Con todo, máis do 40% das persoas ignoran as noticias sobre seguridade alimentaria ou non fan nada respecto diso, a pesar de que o tema lles preocupe.
- As fontes de información que se consideran máis fiables en canto aos riscos alimentarios graves son as asociacións de consumidores e os médicos e científicos, seguidos das autoridades públicas. Os medios de comunicación son obxecto dun nivel comparativamente baixo de confianza especialmente crítica entre os operadores económicos.
Fonte: Informe do Eurobarómetro “As cuestións relativas ao risco”, realizado por EFSA e a Dirección Xeral de Sanidade e Protección dos Consumidores da Comisión Europea (DX SANCO) en 2005 entre os 25 Estados membros da UE.
Segundo a Autoridade Española de Seguridade Alimentaria e Nutrición (AESAN), risco é a ponderación da probabilidade dun efecto prexudicial para a saúde e da gravidade dese efecto, como consecuencia dun factor de perigo. Mentres, un factor de perigo é todo axente biolóxico, químico ou físico presente nun alimento ou nun penso, ou toda condición biolóxica, química ou física dun alimento ou un penso que poida causar un efecto prexudicial para a saúde. Identificar todos os perigos potenciais que poderían xurdir ao longo de cada unha das etapas da cadea de produción alimentaria e valorar o seu risco establecendo unhas medidas preventivas ou de control para evitalos, é o alicerce básico sobre o que se apoia o sistema APPCC así como calquera outro sistema de control en seguridade alimentaria.
