A sensación de apetito ou de saciedade teñen moito que ver con sinais moleculares que emerxen do cerebro e que impactan en vías metabólicas concretas. Algunhas delas poderían explicar trastornos como a obesidade mórbida e axudar a regular desordes nos que o sobrepeso se presenta como síntoma máis evidente. A leptina, segundo demostran experimentos recentemente publicados en Science , parece consolidarse como molécula crave destes mecanismos.
Aínda cando sexan un ruído líquido na barriga ou una salivación súbita os indicadores fisiológicos de que temos fame, a base de semellante sensación reside máis arriba. De feito, non son máis que alarmas cuxo centro de control reside no cerebro. Aí é, onde segundo todos os indicios acumulados até a data, emerxe o sinal para que una hormona específica, a leptina, participe dos mecanismos que regulan o apetito. A última achega neste sentido parece demostrar que a tendencia á obesidade dun individuo adulto pode determinarse ás poucas semanas de vida, analizando a intensidade coa que esta hormona regula precisamente a sensación de apetito.
De acordo cos resultados obtidos por un equipo de investigadores dirixido por Richard Simerly, da Oregon Health Sciences University (OHSU), o papel da leptina nos mecanismos que inflúen na predisposición á obesidade é moito máis que especulativo. Simerly empregou ratos modificados xeneticamente paira determinar a influencia do cerebro no desenvolvemento da obesidade e o papel da leptina. Con anterioridade, sabíase que o nivel de leptina nos tecidos grasos do noso organismo resulta clave paira entender o impulso para comer: a maior nivel de leptina, menor sensación de fame. O que Simerly fixo foi comparar a evolución de ratos sen leptina no seu organismo coa de ratos tratados con doses suplementarias da hormona. Mentres que os primeiros alcanzaron a madurez cunha obesidade mórbida e una perenne sensación de apetito, os segundos fixérono cunha fraqueza excepcional e sen un interese especial pola comida.
O investigador de Portland, que publicou as súas conclusións na revista Science, analizou despois os cerebros dos ratos e descubriu que a poboación de neuronas na zona cerebral que controla o apetito dos ratos tratados con leptina era moito maior e que os cambios fisiológicos duraban permanentemente.
A modo de explicación, o equipo da OHSU postula que a administración de leptina en ratos recentemente nados provoca una configuración neuronal na zona cerebral que controla o apetito que durará toda a vida e que reprimirá de forma eficaz toda inxestión non indispensable.
Achado fundamental
Investigacións recentes abren a vía de regular os impulsos do apetito cun tratamento hormonal administrado nas primeiras semanas de vida
Sadaf Farooqi, investigador da Universidade de Cambridge, está considerado una autoridade mundial en materia de obesidade. Con respecto ao artigo de Simerly asegura que se trata dun «achado fundamental». O descubrimento, desvela, abre una vía á especulación de regular os impulsos do apetito para sempre cun tratamento hormonal administrado nas primeiras semanas de vida e que permitirán ao individuo modular o seu apetito ás necesidades reais do organismo, consumindo só as calorías indispensables.
Fisiológicamente, a cantidade de leptina que un recentemente nado posúe non depende da súa alimentación perinatal senón da súa configuración xenética, o que apoia a tese de que a obesidade pode estar condicionada por xenes. Na medida en que a leptina estimule o desenvolvemento neuronal na zona do cerebro que regula o apetito, o ser humano crecerá cun maior discernimiento sobre a súa sensación de saciedade (saciarase máis con menos).
Farooqui móstrase partidario de profundar no modo en que a leptina configura as neuronas que haberán de regular a fame paira sentar as bases dunha intervención farmacolóxica, podendo corrixir o déficit hormonal en individuos que nacen con esta predisposición xenética. «Na actualidade, existen fármacos que imitan a modulación cerebral que leva a cabo a leptina, pero habería que pensar nunha actuación directa», especula o investigador británico.
Os Centros paira o Control das Enfermidades de EEUU recoñeceron recentemente que a obesidade supera xa ao tabaco como principal causa prevenible de enfermidade. Una obesidade mórbida dispara o risco de enfermidades como a diabetes tipo 2 e algunhas formas de cancro. A OMS, de feito, advirte nun informe recente que a obesidade acapara o 7% de todos os custos de saúde nos países desenvolvidos. «Aínda cando a moderación nas comidas e a práctica de 30 minutos de exercicio físico diario supoñen un remedio eficaz a este problema», advirte Farooqui, «non podemos esquecer que moitos pacientes necesitarán, ademais, una intervención farmacolóxica».
Sinálelas da fame
A investigación publicada agora sobre leptina inscríbese nun marco moito máis amplo que persegue, desde hai anos, atopar claves fisiológicas que axuden a comprender non tanto os mecanismos que rexen a obesidade como os que determinan o que se denomina «sinálelas da fame». En boa parte, estas emerxen no cerebro e desde aí activan respostas, na súa maior parte mediadas por hormonas, que se traducen en algo tan visible como a sensación de fame ou de saciedade.A influencia destas respostas obre o organismo son igualmente visibles, aínda que a que mellor representa o seu valor é a tendencia a gañar ou a perder peso de forma aparentemente inxustificada. A desorde metabólico responsable da obesidade mórbida sitúase neste contexto. E algúns autores sosteñen que enfermidades alimentarias de claro compoñente nervioso como a anorexia e a bulimia poderían gardar algún tipo de relación.
Sexa cal for a causa, cada vez está a gañar maior peso a predisposición xenética e a súa tradución, en forma de proteínas (ou sinais hormonais), como fórmula paira explicar estas desordes. Do mesmo xeito, a industria farmacéutica ha entrado desde hai un decenio longo na carreira por achar moléculas específicas que interfiran nestes sinais. Tras anos de fracasos, algúns deles extraordinariamente sonoros no sector, a investigación céntrase cada vez máis en moléculas que, como a leptina, apuntan nesta dirección. Outras fórmulas paira controlar sinálelas da fame, como algúns psicoestimulantes, entraron en declive pola gravidade dos seus efectos secundarios.
No noso medio, un equipo coordinado por Edurne Simón (Departamento de Nutrición e Bromatología da Facultade de Farmacia na Universidade do País Vasco) estudaron a influencia da leptina no desenvolvemento da obesidade. «Existen numerosos factores neuroendocrinos encargados de regular a inxestión e o balance enerxéticos, como son os axentes beta-adrenérgicos, a colecistoquinina ou o neuropéptido; con todo, foi o descubrimento da leptina o desencadenamento de múltiples investigacións destinadas a establecer os mecanismos implicados nesta homeostasis», indica a investigadora.
A homeostasis enerxética do organismo permite establecer una estabilización do peso corporal e da masa graxa a través de una rede complexa de sistemas fisiológicos que regulan o achegue, o gasto e o almacenamento das reservas enerxéticas.
Paira levar a cabo este proceso, debe existir un mecanismo que sinalice o nivel de reservas enerxéticas e mande una sinal que se poida transmitir aos centros reguladores do organismo. Deste xeito, os lugares de control do sistema nervioso central (SNC) e, en particular, do hipotálamo, deben poder recibir e integrar a mensaxe sobre o estado do depósito enerxético. Por tanto, «debe existir un mecanismo que module os sinais periféricos e os centros nerviosos, paira intervir na regulación dos dous compoñentes do balance enerxético, o achegue e o gasto de enerxía».
Estes estudos non atoparon una confirmación evidente até o descubrimento dunha hormona adipostática con poder saciante, a finais de 1948, á que que se denominou leptina. Un xene presente no cromosoma 7 humano é o encargado de codificar a síntese de leptina, chamada así en virtude da palabra grega leptos, que significa delgado. A leptina é un péptido de 167 aminoácidos, cun ritmo circadiano relacionado, entre outras cousas, coa pauta de inxestión, aumentando ao longo do día en humanos (de hábitos diúrnos) e reducíndose no caso de roedores (de hábitos nocturnos). Non se coñece exactamente o mecanismo responsable do valor máximo de leptina ao longo do día nos humanos, aínda que parece estar modulado polo réxime de horas de luz/escuridade, a inxestión e as horas de soño do individuo.
