Ninguén dubida da gran influencia que os medios de comunicación audiovisuais, especialmente aqueles que van dirixidos ao gran público, teñen no comportamento e hábitos das persoas. Tanto no cine como na televisión cóidanse aspectos como a seguridade viaria, a preservación do medio ambiente e mesmo temas sanitarios pola súa repercusión entre determinados segmentos da poboación. Pero, son os medios audiovisuais uns bos prescriptores en seguridade alimentaria?
Imaxe: Reinis Traidas
Desde moi pequenos aprendemos a facer o que vemos, somos imitadores e imitando aprendemos a falar, a andar ou a comer. A nosa contorna determina en boa medida os nosos hábitos de conduta e é a través da observación, do mesmo xeito que outras especies animais, a maneira que temos de adquirir coñecementos, especialmente naqueles aspectos máis cotiáns e menos teóricos da nosa vida como é cociñar. As receitas, do mesmo xeito que os hábitos de comportamento nunha cociña, son un claro expoñente de aprendizaxe dentro da nosa contorna. Pero precisamente a nosa contorna, as persoas e cousas que están ao noso ao redor, viuse enormemente ampliado. O que nun principio e tradicionalmente podería aprenderse dunha nai, un pai, una avoa ou un irmán maior ha pasado a ser unha aprendizaxe complementada, por non dicir exclusivo en máis dunha ocasión, dos medios de comunicación.
Hábitos apresos
Dos medios audiovisuais aprendemos hábitos de comportamento que determinan o nivel de seguridade alimentaria nas cociñas domésticas
Una enquisa realizada polo Instituto Silestone de Hixiene na Cociña (ISHC) en 2007 sobre hábitos de hixiene na cociña revela que os ensinos maternos e a observación no fogar familiar son os principais responsables da divulgación duns correctos hábitos de hixiene na cociña. Un 75% dos enquisados recoñece adquirir estes hábitos a través da observación no fogar familiar. Case un 40% da mostra consultada admitiu recorrer a outras fontes paira informarse sobre este tema, como programas de televisión, prensa, revistas ou cursos divulgativos. Só o 19% restante definiuse como “autodidacta”. Aprendemos do que vemos, e máis se o vemos reiteradamente, de aí a importancia dos medios audiovisuais como vehículo de transmisión de hábitos e modelos de comportamento.
Os programas de contido gastronómico pasaron de ser un fenómeno social a converterse nun contido case obrigatorio nas canles de televisión. Convivimos e aprendemos deles receitas tradicionais e novas formas de cociñar pero tamén hábitos e maneiras de comportamento na cociña correctos ou erróneos que determinarán en boa medida o noso nivel de seguridade alimentaria. A gran maioría, ben asesorados, ofrecen una adecuada imaxe do que debe ser a seguridade alimentaria nunha cociña. E aínda que o seu contido non é estritamente infantil, as enquisas mostran como os programas de cociña son un dos máis vistos polos pequenos da casa, sendo na maioría dos casos o seu primeiro contacto co mundo da gastronomía.
Os anuncios son outro claro expoñente da influencia dos medios, non só no que consumimos senón noutras facetas da nosa vida, como a maneira de comportarnos ou actuar en determinadas circunstancias como é o momento de manipular os alimentos.
De película
O cine actual ha acollido a gastronomía como uno dos seus temas máis recorrentes. Películas comerciais, tanto nacionais como internacionais, como “Sen reservas”, de Scott Hicks (remake de “Deliciosa Marta”, de Sandra Nettelbeck), “Fóra de carta”, de Nacho G. Velilla, xunto a producións máis antigas como “American cuisine”, de Jean-Yves Pitoun ou “Como auga paira chocolate”, baseada na novela homónima de Laura Esquivel, viran en torno ao mundo dos fogóns. Un xénero que sorprendeu pola súa gran aceptación entre o público tanto profesional como afeccionado é o documental gastronómico, un cine máis especializado e no que se ofrece una visión realista do mundo da gastronomía. Outras cintas con distintos argumentos recollen escenas memorables relacionadas coa cociña, é o caso de “Blade Runner” na que se mostran uns inquietantes postos volantes de comida asiática, ou a máis próxima “Todos ao cárcere” de Berlanga, na que se elabora una peculiar paella.
Criticouse en repetidas ocasións o caso de “Ratatouille”, una rata cociñeira, como o peor exemplo de hixiene nunha cociña. Neste caso debe terse en conta que se trata dunha licenza cinematográfica, una ficción que responde a unha historia imaxinaria na que o director quixo situar una rata como chef de alta cociña francesa. O problema é cando, non querendo transgredir, cométese o erro por puro descoñecemento: una escena nunha cociña profesional dun restaurante supostamente de prestixio na que soamente un cociñeiro leva un protector cubrecabeza, ou na que se manipulan alimentos con reloxo, aneis e pulseiras ou se utilizan utensilios de madeira.
Una paella realizada no filme de Berlanga na que se bota de todo menos ingredientes comestibles non incita a erro porque se busca á mantenta o rexeitamento e a nausea do espectador. Unha plano-secuencia no que un cociñeiro profesional entra na cociña da rúa e ponse a cociñar directamente tras porse o delantal sen nin sequera lavarse as mans, ou un restaurante no que o persoal almorza sentado sobre os mostradores ou come habitualmente na cociña, mal exemplo. Por que se coidan nos medios audiovisuais os patróns de condución (respecto ás normas establecidas de circulación, uso de cinto) ou certos hábitos saudables (non fumar, non beber alcol…) e non as normas de seguridade alimentaria, especialmente cando se está mostrando un cociñeiro traballando nunha cociña profesional? En todos os casos trátase dun tema de saúde pública e da transmisión duns canons de vida saudables.
Un tema de reflexión sobre o que os responsables de comunicación de calquera medio vinculado ao mundo da gastronomía deberían dedicar uns minutos. En definitiva, os medios de comunicación audiovisuais resultan ser un excelente vehículo de transmisión de boas prácticas de manipulación e formación básica no campo da seguridade alimentaria que debe ser aproveitado, especialmente se se repiten periodicamente como é o caso dos programas de cociña.
A maioría das películas con temática gastronómica contratan os servizos de consultores que lles ilustran sobre diferentes técnicas e nomenclaturas culinarias, do mesmo xeito que os programas de cociña que contan con persoal especializado, aínda que quizais os temas de seguridade alimentaria non ocupan dentro do ranking de importancia o lugar que deberían. É por moitos coñecida a triste historia de Bernard Loiseau, asesor gastronómico de “American cuisine” e cuxa cociña serviu de modelo paira recrear o set de gravación da película e que posteriormente se suicidaría ante a posibilidade de perder una estrela Michelin no seu establecemento.
