O licopeno é un pigmento vexetal do grupo dos carotenoides, responsable da cor vermella ou alaranxada dalgunhas froitas e verduras con beneficios para a saúde. Os tomates son a maior fonte desta sustancia, sobre todo os frescos e, en maior proporción, aqueles que se someten á acción da calor. O tomate frito ou o mollo obtido a partir de concentrado contén licopeno de mellor asimilación que o cru. Outros produtos ricos neste composto son os de cores intensas como a sandía, a papaya, o albaricoque ou o pomelo rosado. Froito dunha petición da Comisión Europea, o Panel da Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA) sobre Aditivos, Aromas, Procesos e Materiais en contacto con alimentos (AFC) avaliou a exposición actual de nenos e adultos a este composto procedente de fontes naturais e de colorantes alimentarios.
Marco de exposición
A exposición ao licopeno procedente de fontes naturais ou usado como colorante alcanza nos nenos unha media duns 200 microgramos por kg de peso corporal e día, segundo conclúe a última revisión da EFSA. Nos adultos, incluso as exposicións máis altas son inferiores a esta media. Ambos os datos sitúanse por baixo da inxesta diaria admisible (IDA), polo que se consideran valores seguros.
As sobremesas, as bebidas non alcohólicas e os produtos de panadaría fina son importantes fontes de licopeno
Pero a situación cambia cando se analiza a exposición a alimentos enriquecidos. O mesmo estudo determina que as estimacións son máis altas en todas as poboacións estudadas. A media prevista nos nenos ascende a 420-500 microgramos por kg de peso corporal e día: entre un 44% e un 55% máis que a IDA.
Onde se atopa o licopeno? Na súa maioría -entre o 50% e o 65% do total-, a exposición procede de fontes naturais. No entanto, as últimas análises indican que as sobremesas, os produtos de leite con sabor, as bebidas non alcohólicas e os produtos de panadaría fina son tamén importantes fontes desta sustancia.
Precedentes do estudo
A Directiva do Parlamento Europeo e do Consello de 1994 sobre colorantes utilizados nos produtos alimenticios autoriza o uso do E 160d licopeno dos tomates vermellos en certos produtos, ben por separado ou en combinación con outros colorantes, sempre que se anada aos niveis máximos especificados. Por mor dunha petición da Comisión, o Panel AFC avaliou a seguridade do licopeno a partir de dúas novas fontes, o sintético e o de Blakeslea “trispora”, un dos microorganismos seleccionados polo sector como produtor deste tipo de pigmentos mediante fermentación debido ás características óptimas do proceso.
Na Unión Europea, o uso dunha formulación de licopeno como novo ingrediente alimentario está autorizado desde 2009. Comercializado desde hai varios anos noutros países fóra da UE, estes pigmentos utilízanse en zumes, bebidas deportivas, suplementos alimenticios para dietas, cereais para o almorzo, pan ou salsas para ensaladas. A EFSA ten previsto examinar de novo o licopeno como ingrediente nestes produtos en 2014.
Noutra revisión respecto de todos os colorantes alimentarios, a EFSA valorou a seguridade global de licopeno. No seu ditame de 30 de xaneiro de 2008, o Panel de expertos obtivo unha IDA de 0,5 mg/kg peso corporal/día procedente de todas as fontes. O Panel tamén chegou á conclusión de que, aínda que se esperaba que a inxesta de licopeno a través de fontes naturais e como colorante mantivésese dentro dos límites, isto non ocorría debido ás elevadas inxestas por parte de nenos escolares e preescolares. O Panel sinalou que as bebidas aromatizadas non alcohólicas (refrescos) eran a maior fonte potencial en todos os grupos de poboación estudados, coa contribución de porcentaxes da inxesta total de licopeno, desde un 66% en homes adultos ata máis do 90% no ensino preescolar.
O Panel destacou que todas as estimacións da exposición ao licopeno utilizado como colorante de alimentos baséanse en supostos moi conservadores: un consumidor pode elixir sempre alimentos e bebidas coloreadas, entre toda a variedade de alimentos e nos seus niveis máximos autorizados, xa que os diferentes marcos hipotéticos e supostos demostran incidencias moito máis elevadas.
O obxectivo do proxecto EXPOCHI sobre datos de consumo de alimentos e estudos de avaliación en nenos é crear unha rede de información sobre a exposición deste sector da poboación aos colorantes alimentarios, ao selenio, cromo e chumbo. Este proxecto ten como antecedente unha petición realizada pola EFSA en 2004. Os resultados obtéñense a partir de modelos estatísticos da exposición a longo prazo co uso do software de Avaliación de Riscos Monte Carlo (MCRA), desenvolvido polo Instituto de Seguridade Alimentaria (RIKILT) de Países Baixos. Este proxecto pretende acabar coa falta dun enfoque harmonizado para a recollida de datos de consumo de alimentos en poboacións infantís.
