Os atúns vermellos son unha das especies de peixe máis demandadas no mercado, sobre todo en países como Xapón, onde a carne destes túnidos é moi apreciada. Este gran consumo, mantido ao longo do tempo, e o seu consecuente sobrepesca, provocou que as poboacións de atúns descendan ata niveis alarmantes. Unha vez dada a alerta, ademais de regular as súas capturas para evitar pór en perigo a especie, buscáronse alternativas para abastecer un mercado en expansión sen aumentar as súas capturas. O Instituto Español de Oceanografía (IEO) puxo especial empeño en desenvolver sistemas de cría de atún vermello mediante técnicas de acuicultura.
Imagen: mykaulO atún vermello, atún de aleta azul ou cimarrón é unha especie de gran importancia económica, social e histórica no Mediterráneo e Atlántico oeste que pode ver perigar a súa poboación por mor da sobrepesca. A obtención de atúns vermello mediante a súa cría en catividade por técnicas de acuicultura suporía un gran avance tanto desde o punto de vista da sustentabilidade da pesca como da obtención continua dun produto de calidade controlada, segundo os expertos.
A captura de exemplares adultos de atún e o seu posterior engorde en catividade (o chamado “engrase do atún vermello”) é unha actividade que se realiza desde 1995 e na que a rexión de Murcia é pioneira en Europa. Os exemplares engórdanse durante seis meses en viveiros flotantes para o seu posterior sacrificio. Con todo, este sistema, aínda que asegura a subministración, non cumpre co obxectivo prioritario de manter as poboacións de túnidos. Trátase de obter túnidos á marxe das poboacións naturais. Por esta razón, téntase completar o ciclo biolóxico completo do atún vermello en catividade, do mesmo xeito que se realiza con outras especies piscícolas como a dourada ou a robaliza. Este proxecto de cría de atún vermello en catividade é un traballo novo realizado por primeira vez en Europa, mentres que en Xapón realízase con éxito desde hai 40 anos cos túnidos locais.
Principais retos
Os investigadores do IEO son optimistas cando se fala de alcanzar os seus obxectivos dunha cría integral de atún vermello en catividade, algo que parecía imposible non hai moitos anos. Tamén son realistas en canto a expor as dificultades, sobre todo a alimentación do atún en estado larvario e a alta mortalidade aínda das poboacións larvarias e xuvenís.
Un dos principais problemas é que as larvas non se adaptan á catividadeA investigación, que se realiza desde hai xa unha década, avanza aos poucos. Comezou cando unha reunión de científicos especializados concluíu que era posible a cría desta especie en catividade, un requisito previo imprescindible para arrincar co proxecto. Durante o trienio 2003-2006, os investigadores demostraron que era posible a reprodución destes túnidos en catividade. A partir de aí arrinca o traballo no marco do proxecto SELFDOTT (From capture based to SELF-sustained aquaculture and Domestication Of Bluefin tuna, Thunnus tynnus), no que interveñen institucións de diferentes países e que está financiado pola UE.
A investigación desenvólvese nas instalacións do Centro Oceanográfico de Murcia, pertencente ao IEO, onde se alimentan as larvas en tanques situados en terra. O principal problema radica non na natureza migratoria do peixe, como cabería esperar, senón en que as larvas non se adaptan á catividade. Neste estadio, a alimentación resulta crítica e, por tanto, a mortalidade nesta fase de desenvolvemento é moi elevada. Tras o seu estadio larvario, os alevíns de atún vermello, que ata ese momento estiveron en terra, trasládanse en gaiolas de engorde situadas mar dentro no Mediterráneo, onde seguen alimentándose ata converterse en adultos.
A pesar de todo, os resultados son positivos: mentres que en 2009 a supervivencia foi de 73 días cun peso de 30 gramos, este ano os alevíns alcanzaron os 90 días de vida. Leste mesmo grupo de investigadores logrou con éxito completar en catividade o ciclo biolóxico doutro túnido, o “Sarda sarda” ou bonito do sur, un logro que supón un gran avance, polas súas similitudes, para conseguir a domesticación do atún vermello.
Unha actividade con historia
Aínda que esta pareza unha actividade nova, o certo é que, como ocorre con certos animais terrestres e a gandaría, o ser humano desenvolveu desde tempos remotos técnicas que lle permitían dispor de alimentos mariños en todo momento, sen ter que someterse ás condicións variables da natureza. Así, sábese que durante a época romana xa se practicaba a acuicultura en Andalucía. Esta é a conclusión á que chegou hai pouco un grupo multidisciplinar de investigadores da Universidade de Cádiz tras atopar e documentar un antigo viveiro de recoiro en Alxeciras que data do século V d. de C. Tamén se estudaron conxuntos de atúns en factorías de salgadura, tanto romanas como púnicas, que virían documentar a súa captura durante esta época mediante a técnica tradicional da almadraba.
A acuicultura é unha importante fonte de subministración de peixe para consumo humano que evita a sobreexplotación dos mares e océanos e fai posible unha pesca sustentable. Sen desmerecer o peixe salvaxe, as poboacións criadas en catividade ofrecen ao consumidor uns prezos competitivos, dispoñibilidade continua, uns estándares de calidade e unha precisa rastrexabilidade imposible de determinar en poboacións silvestres. Ademais, o estrito control de produción ao que se someten, onde forma parte a súa alimentación, aseguran un peixe libre de parasitaciones como anisákidos. Respecto da súa calidade organoléptica, distintas catas a cegas demostran que as preferencias se reparten entre peixe de acuicultura ou salvaxe case a partes iguais.
Diversos organismos, entre os que se atopa a Asociación Empresarial de Produtores de Cultivos Mariños (APROMAR), levan tempo traballando para declarar o peixe de cultivo libre de anisakis e, por tanto, exento da aplicación do Real Decreto 1420/2006 sobre prevención de parasitosis por anisakis en produtos de pesca e, por tanto, da súa conxelación previa no caso de consumo de peixe cru ou pouco feito. Este organismo ten entre os seus labores fomentar as máximas garantías de seguridade alimentaria e calidade nos peixes de acuicultura mariña en España e informar diso aos consumidores.
Por iso, impulsou proxectos de investigación científica e análise de laboratorio para comprobar a posibilidade de que o peixe de acuicultura conteña anisakis. Esta mesma comprobación levouse a cabo noutros moitos países. A conclusión en todos os casos foi, segundo estas fontes, que en ningún peixe de acuicultura, incluídos as especies mariñas, deuse o caso da presenza de anisakis.
No entanto, nun informe sobre Riscos Biolóxicos emitido en abril de 2010 referente a anisakis en produtos pesqueiros, a Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA) afirma que para o único produto de acuicultura do que se dispón de datos suficientes na actualidade, o salmón atlántico, o panel de expertos consultado conclúe que cando se crían en gaiolas flotantes ou en tanques en terra e aliméntanse con pensos compostos libres de parásitos, o risco de que o peixe se contamine con anisakis é insignificante. Con todo, para o resto de produtos pesqueiros da acuicultura hai pouca información dispoñible que permita identificar que especies criadas non rexistran un perigo para a saúde en relación coa presenza de parásitos se os produtos consómense crus ou case crus.
