Os resultados do cume mundial sobre alimentación celebrada en Roma non son alentadores. A previsión de reducir o número de persoas que pasan fame está lonxe de cumprirse e na reunión mundial xurdiron preguntas básicas como, por exemplo, que é o dereito á alimentación? Á que non se obtivo resposta.
Durante os días 10 e 13 de xuño de 2002 Roma acolleu a II Cume Mundial sobre Alimentación. Entre os obxectivos estaba a análise do Plan de Acción, aprobado na anterior e primeiro cume celebrado en Roma do 13 ao 17 de novembro de 1996, contra a poboación desnutrida. Os resultados parecen que non son alentadores, pois as estimacións paira o ano 2000 indicaban que algo máis de 800 millóns de persoas no mundo pasaban fame e que os obxectivos de reducir esta cifra á metade paira o ano 2015 están lonxe de cumprirse.
A redución do número de persoas, vinte millóns, que pasan fame no mundo non alcanzou nin a metade do previsible. Coas cifras na man podemos dicir que una parte importante do planeta está en situación de inseguridade alimentaria crónica.
A situación de inseguridade alimentaria é responsabilidade de todos e non allea aos países desenvolvidos. Segundo datos do DCIDOB (Fundació Centre d’Informació i Documentació Internacionals a Barcelona), en EEUU, o país con dispoñibilidade media diaria de calorías máis alta por habitante, exactamente 3.666, un millón de persoas están en situación de “inseguridade alimentaria” e 400.000 persoas padecen fame severa ou moderada.
A alimentación: un dereito humano básico
Os alimentos, paira ser seguros, non só deben ser inocuos, sans e nutritivos, senón que tamén deben ser, ante todo, accesibles e suficientes paira satisfacer as necesidades alimentarias de calquera poboación. A accesibilidade física e económica é un elemento básico da definición ofrecida pola FAO (Organización das Nacións Unidas paira a Agricultura e a Alimentación) sobre seguridade alimentaria.
Non cabe dúbida de que a alimentación, ademais dunha necesidade vital paira o ser humano, que está intimamente ligada ao seu dereito á vida, á saúde e á seguridade, é un dereito humano básico. Non fai moito que neste planeta Terra aprobouse e proclamou a Declaración Universal dos Dereitos Humanos o 10 de decembro de 1948. Nela establecíase o dereito de toda persoa a un nivel de vida adecuado que lle asegure, así como á súa familia, a saúde e o benestar, e en especial a alimentación (…)
Máis recente é a Resolución da Comisión de Dereitos Humanos das Nacións Unidas de 21 de abril de 2001, pola que se consideraba ao dereito á Alimentación como un dereito humano fundamental. Con este panorama, e visto o resultado alcanzado, non era estraño que no Cume Mundial de Alimentación expuxésense cuestións tan elementais, pero de difícil resposta como Que é o dereito á alimentación?
O dereito á alimentación
Os feitos evidenciaron que non basta que un dereito humano básico estea documentado paira ser eficaz. Paira iso, debe terse a posibilidade de que o seu cumprimento poida esixirse, así como que poida denunciarse o seu incumprimento, mediante procedementos claros, sinxelos, accesibles, xustos e equitativos, que establezan un marco de responsabilidade disuasorio adecuado ao obxecto que debe ser digno de protección: a saúde e a vida humana.
Desde diferentes perspectivas expuxéronse dúbidas sobre a tipoloxía á que pertence o dereito á alimentación como dereito humano básico que é. Uns entenden que é directamente aplicable e, outros, que está precisado de medios paira a súa efectividade. Una primeira interpretación, de carácter estrito, delimítao como o dereito non impeditivo a obter alimentos por esforzo propio; e una segunda, de carácter amplo, establéceo como o dereito a recibir alimentos ante a imposibilidade de obtelos.
A responsabilidade dos Estados debe esixirse naqueles casos en que non dispoñan dos medios necesarios e xustos para que a poboación poida alimentarse, e non a calquera prezo, senón no marco do que se veu a chamar “democracia alimentaria”, por canto iso implicaría una infracción do dereito á alimentación.
Xa se deron os primeiros pasos para que o dereito á alimentación figure nas Constitucións de diferentes Estados, e aprobáronse diferentes textos xurídicos que o contemplan, como o Código Internacional de Conduta sobre o Dereito Humano á Alimentación e o Pacto Internacional de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais, que ratificaron unhas 145 nacións.
Non cabe dúbida de que aínda as posibilidades dun cidadán “desnutrido” de reclamar con éxito contra o seu propio Estado, por infracción do dereito á alimentación, son limitadas se non se incorporan os principios do mesmo á súa propia lexislación e establécense mecanismos de aplicación directa. Pero aparecen algunhas luces, sorprendentemente en países en desenvolvemento, sobre esta cuestión, como é o caso da India, na que no ano 2001 un grupo de organizacións non gobernamentais logrou una resolución favorable ante o Tribunal Superior pola que se obrigaba ás empresas públicas e aos gobernos dos diferentes estados a aceptar a responsabilidade derivada da malnutrición.
- Seguridade Alimentària. Fundació Centre d’informació i documentació internacionals a Barcelona, DCIDOB, outubro de 2001.
