Hai uns días, a Axencia de Inspección Alimentaria de Canadá retirou do mercado unha serie de produtos tras detectar un erro na etiquetaxe. Eran sementes de albaricoque que se comercializaban enteiras e en forma de fariña. En principio esta noticia non parece ter nada de particular e, de feito, pasou desapercibida. Non é de estrañar. A diario apártanse da venda centos de produtos en todo o mundo por razóns similares. Con todo, este caso merece especial atención. E por varios motivos. Vexámolo.
Nos albaricoques, a semente atópase encerrada no interior do óso, así que normalmente non podemos vela. Se se dan as condicións idóneas para que germine, o óso sepárase en dúas metades e entón a semente si é facilmente visible e accesible. Nese caso poderemos apreciar que se parece moito a unha améndoa de tamaño pequeno e, máis en concreto, a unha améndoa amarga, xa que ambas comparten ese sabor. Isto non é casualidade. Débese a que conteñen unha sustancia chamada amigdalina.
Cando masticamos ou trituramos unha améndoa amarga ou unha semente de albaricoque, conseguimos pór en contacto a amigdalina cunha encima denominada emulsina que a rompe en tres moléculas máis pequenas: unha delas é un azucre (D-glicosa); a outra, benzaldehído, que achega ese sabor amargo; e o terceiro composto é acedo cianhídrico, tamén coñecido como cianuro de hidróxeno, moi popular debido á súa elevada toxicidade.
Moitas persoas saben que esta sustancia se asocia ás améndoas amargas e que, por iso, non é recomendable consumilas. Pero non é tan coñecido que a amigdalina tamén está presente noutras sementes, como a de mazá ou a de pera, aínda que é na de albaricoque onde se acha en altas concentracións, o que fai que o seu consumo sexa potencialmente perigoso para a saúde. Probablemente esa sexa a razón pola que esta froita se coñece nalgunhas zonas co nome de “matachicos”.
Hai que aclarar que o consumo de albaricoques é seguro e saudable. Son as sementes as que expoñen problemas de toxicidade. De feito, a súa inxesta provocou numerosos casos de intoxicación en todo o mundo, motivo polo cal está prohibida a súa venda en lugares como Australia ou Nova Zelandia. En Europa o risco asociado ao contido de cianuro nestas sementes non estaba categorizado ata hai poucos anos. En 2016 a Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA) publicou un informe no que se detallaban varios aspectos sobre este tema.
Deste xeito puidemos coñecer que o contido de cianuro nas sementes de albaricoque varía moito entre as que son doces (onde é baixo) e as que son amargas (onde é moito máis alto), de maneira que a concentración media é de 3,8 g/kg. Coñecer este dato é fundamental, xa que os efectos tóxicos dependen en gran medida da dose. Así, unha persoa adulta pode sufrir unha intoxicación aguda con tan só consumir tres sementes pequenas ou menos da metade dunha grande, mentres que para un neno sería suficiente unha soa semente de pequeno tamaño.
Os síntomas que se manifestan nestes casos son variados: náuseas, dores de cabeza, musculares e articulares, febre, insomnio, nerviosismo ou letargo. Ademais, se a cantidade de sementes inxerida é excesiva (ao redor de 100 unidades no caso dunha persoa adulta) pode chegar a provocar a morte.
A pesar de todos estes datos, quizá sorprenda saber que en Europa e noutros países como Canadá a venda destas sementes está permitida. Iso si, para evitar os riscos mencionados, a lexislación establece uns límites máximos que, no caso de Europa, atópase en 20 mg de cianuro por cada quilo de semente (lembremos que a concentración media é de 3.800 mg/kg). É dicir, só permítese a venda de sementes con baixa concentración de cianuro, que tradicionalmente se empregaron para facer produtos como o persipán, unha masa elaborada a partir de azucre e fariña de semente de albaricoque que se emprega ás veces en repostaría como sucedáneo do mazapán debido a que é máis barato.
En calquera caso, o uso destas sementes na cociña é practicamente anecdótico, polo que chama a atención que nos últimos anos a súa venda aumentase de forma significativa. Isto explícase porque se comercializan como suposto remedio contra o cancro, debido ao seu contido en amigdalina.
Non curan o cancro
A amigdalina coñécese na contorna médica como laetrilo. Esta sustancia empregouse hai anos como posible tratamento contra o cancro, pero, dados os seus efectos adversos e, sobre todo, a súa falta de eficacia, non foi aprobada para este fin por organismos como a Administración de Alimentos e Medicamentos dos Estados Unidos (FDA). Con todo, a súa fama como suposto axente terapéutico aínda perdura na actualidade e é aproveitada por algunhas empresas que comercializan esta sustancia baixo diferentes nomes (amigdalina, laetrilo, vitamina B17) e con distintos formatos (sementes de albaricoque, cápsulas, pingas, etc.).
Moitas das compañías que venden sementes de albaricoque con estes fins publicitan o seu alto contido en amigdalina, así que é de supor que non respectan os límites máximos establecidos pola lexislación para este produto. En moitos casos chegan a recomendar un consumo de entre 10 e 60 sementes ao día, co risco que iso supón para a saúde (lembremos que a dose letal para unha persoa adulta áchase ao redor das 100 sementes). No caso que abre este artigo aconsellábase a inxesta diaria de 10 sementes, coa especificación de non tomar máis de tres por hora, pero esta dose é suficiente para provocar unha intoxicación aguda. Así pois, leste foi o motivo que levou ás autoridades sanitarias canadenses a retirar este produto do mercado.
En definitiva, atopámonos unha vez máis cun suposto remedio contra o cancro que se suma a unha longa lista na que abundan os alimentos: jengibre, limón, brócoli, guanábana, cúrcuma, té verde… En principio, a maioría destes produtos son inocuos, pero non hai evidencias de que teñan efectividade algunha contra o cancro.
Depositar demasiada fe na utilidade destes remedios pode levar á idea de abandonar tratamentos médicos que si teñen fundamento e efectividade. No caso concreto do que falamos, atopámonos ante algo moito máis grave, xa que as sementes de albaricoque, ademais de non ser efectivas, poden supor un serio risco para a saúde debido ao seu contido en cianuro. Por iso, nesas situacións, máis que en ningunha outra, convén acudir a fontes de información rigorosas e ter presente que, se algo parece demasiado extraordinario como para ser verdade, probablemente non o sexa.
