Os alimentos constitúen, ademais dunha importante fonte de nutrientes para o organismo, unha posible vía de entrada doutras sustancias menos desexables. Algunhas delas son os restos de praguicidas en alimentos como froitas e hortalizas, que acaban de ser obxecto de estudo do Grupo Científico de Produtos Fitosanitarios e os seus Residuos (PPR) da Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA). A petición da Comisión Europea este grupo de expertos acaba de presentar un ditame sobre as limitacións do actual sistema de cálculo para establecer os límites máximos de residuos (LMR) para praguicidas. O problema reside, segundo os expertos, na falta de datos dos que se dispón actualmente. Unha das solucións pasaría por aplicar programas de vixilancia máis extensos.
A normativa europea fixa actualmente que a cantidade de residuos de praguicidas en alimentos sexa o máis pequena posible e toxicológicamente aceptable. Iso non debe obviar a protección do medio ambiente, ademais da inxesta alimentaria estimada dos consumidores.
Neste caso, os países membros contan con ferramentas como os límites máximos de residuos (LMR), que representan a cantidade máxima de residuos que se pode atopar nos produtos. Para que isto quede garantido, estes límites sométense a un seguimento constante e, se é necesario, modifícanse de acordo con novas informacións. Isto explicaría porqué nalgúns casos a normativa fixa límites provisionais para alimentos como o mel ou as infusións, ou para límites nacionais que non están harmonizados. Agora un ditame elaborado pola EFSA acaba de pór en evidencia que existen certas limitacións para establecer estes límites, que veñen marcadas precisamente pola escasa representatividade destes datos.
Limitacións
O LMR é a concentración máxima de residuo dun praguicida expresado en mg/kg legalmente permitido nun alimento
O xogo de siglas para explicar o cálculo da exposición aguda a restos de praguicidas a través da dieta é moi extenso, tal e como reflicte o ditame da EFSA, que substitúe un anterior, aprobado o pasado mes de marzo polo mesmo grupo de expertos. E é que para establecer o LMR utilízase, no ámbito comunitario, a inxesta a curto prazo internacional estimada (IESTI), que se calcula con catro ecuacións estándares, dependendo do tipo de produto implicado. En liñas xerais establécese un LMR superior ao límite de detección para un praguicida nun produto determinado.
O debate que se expón sobre o tema, que excede as fronteiras comunitarias, reside na conveniencia de cambiar a metodoloxía destas ecuacións. Por que? Desde organismos como a EFSA expoñen que estas medidas de cálculo son «conservadoras» respecto á porcentaxe da poboación total europea protexida dunha posible inxesta superior á dose de referencia aguda (ARfD), e que o nivel de protección dos consumidores varía bastante entre os distintos países, grupos de idade e tipo de praguicida utilizado. Este nivel fluctúa entre o 99% e o 99,9%. Se de harmonizar os datos trátase, obrigaríase a establecer novos LMR, que aumentarían a inxesta e diminuirían o nivel de protección. Debe terse en conta, ademais, a composición da dieta total é distinta en cada individuo, o que explicaría que algunhas persoas poidan chegar a un nivel de inxesta superior ao desexado.
Poucos datos, solucións incompletas
O grupo de expertos da EFSA partiu, para a análise, de datos de consumo alimentario e de peso corporal procedentes de enquisas nacionais, e tivo en conta ademais a variabilidade dos residuos unidade a unidade, e só se puido establecer unha comparación para seis praguicidas, un país e un grupo de idade. A extrapolación a outros países e grupos de idade é «incerta», recoñecen os expertos. Tampouco puideron establecer un modelo para a totalidade da poboación da UE, nin para todos os praguicidas. A pesar de ter en conta combinacións de 13 praguicidas, 8 países e grupos de idade que vai de nenos a xente maior, as avaliacións sobre o nivel de LMR só puideron realizarse nun grupo reducido de contextos (2 países, Alemaña e Países Baixos) e 11 praguicidas.Que indican análise como leste? Que a IESTI constitúe un «indicador pobre» do nivel de protección da poboación total porque considera cada produto por separado e non ten en conta factores como a frecuencia de consumo e de residuos de praguicidas. Os resultados son moi variados, e por tanto, a posibilidade de fixar conclusións e solucións con total garantía convértese nunha ardua tarefa. Para os expertos da EFSA é necesario que os xestores do risco avalíen cales son as determinacións do nivel de protección máis relevantes e para que propósitos.
Ao ano intoxícanse dous millóns de persoas por exposición, directa ou indirecta, a praguicidas, a maioría de países en desenvolvemento, segundo datos da Organización Mundial da Saúde (OMS). Desde 1985 é de aplicación voluntaria o Código Internacional de Conduta para a Distribución e Utilización de Praguicidas, unha das primeiras medidas adoptadas para aumentar a seguridade alimentaria e protexer a saúde humana. A este Código sumábanselle, en 2006, unha resolución adoptada pola Organización Internacional do Traballo (OIT) para prohibir calquera tipo de crisolitos, implicado en miles de mortes en todo o mundo por cancro de pulmón, segundo a OMS.
A partir do próximo ano está previsto que se analice ademais o endosulfán, utilizado en todo o mundo, especialmente en cultivos de algodón, e que podería entrar a formar parte do que se coñece como «lista de vixilancia» das sustancias perigosas, establecida en 2003 baixo o Convenio de Rótterdam, aplicable a certos praguicidas e produtos químicos obxecto de comercio internacional. Na lista están representados 22 praguicidas perigosos como clorodimeform, diclorido de etileno e compostos de mercurio, así como 11 produtos químicos de uso industrial, bifenilos polibromatados (PBB), bifenilos policlororinados (PCB) e fosfato, entre outros.
