Austria, Grecia, Alemaña, Portugal e España son algúns dos países que confirmaron algún caso de lingua azul en gando ovino nas últimas semanas. A pesar de que se trata dunha enfermidade inocua para as persoas, é de gran importancia polos efectos na cabana gandeira e polas perdas económicas que leva asociadas. Unha das principais dificultades para o seu control radica en que non ten un tratamento de profilaxis eficaz, o que obriga a crear medidas como o establecemento de zonas libres da enfermidade ou medidas de corentena nas zonas afectadas. Da investigación epidemiolóxica realizada ata agora extráese que un dos puntos que máis vulnera a seguridade do gando é o seu transporte, e que a enfermidade pode propagarse dos animais infectados a zonas que aínda non foron afectadas polo virus.
Imagen: Ana y Paco SanchoAta hai pouco a lingua azul comportábase como unha enfermidade estacional que “desaparecía” no inverno, co descenso das temperaturas. Con todo, e froito dunha combinación de factores, como a aparición de novas especies do vector transmisor (o mosquito da especie Culicoides) e das condicións climáticas, a enfermidade fíxose forte mesmo durante os meses máis fríos. Procedente de África , e axudado polas altas temperaturas e o vento, este mosquito e, en concreto, a súa picadura, puxo en xaque a produción ovina do norte de Europa.
En España, e segundo os últimos datos epidemiolóxicos do Comité de Seguimento da Lingua Azul da Rede de Alerta Sanitaria Veterinaria (Rasve), presentado o pasado mes de outubro, rexistráronse 1.404 focos, dos que 1.391 corresponderon ao serotipo 1 e 14 ao serotipo 8 desta enfermidade que sofre o gando bovino e ovino e que non afecta á cadea alimentaria.
Transporte sen risco
O risco de transmisión da lingua azul é menor durante o período que vai de xaneiro a xullo
Entre os distintos aspectos que poden pór en risco a saúde dos animais atópase o seu transporte. Se o movemento de gando non se fai seguindo unhas correctas prácticas hixiénicas, o risco de propagación da enfermidade aumenta. De acordo cunha investigación realizada polo Panel de Saúde e Benestar Animal da Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA, nas súas siglas inglesas), determinar con exactitude o risco de transmisión da lingua azul a través do movemento de animais por zonas restrinxidas constitúe unha ardua tarefa pola dificultade de estimar con exactitude cales son os parámetros asociados á bioloxía do mosquito transmisor.
Baixo a premisa de que cos datos dos que se dispuña ata agora non era posible determinar con exactitude o risco real do transporte de animais e a transmisión da lingua azul, os expertos comunitarios han traballado con distintos panoramas, fundamentados basicamente en dous parámetros concretos: as temperaturas, e as súas fluctuaciones, e a densidade dos mosquitos responsables da transmisión. Unha das valoracións máis positivas ata agora era considerar o movemento de animais durante o “período estacional libre”, é dicir, durante os meses de máis frío, considerado ata hai pouco o principal inimigo do mosquito.
De acordo aos casos detectados, o período que ía de xaneiro a xuño era considerado como o de menor risco. A pesar diso, os casos demostraron que o virus se fixo forte mesmo co frío, o que obriga a extremar as medidas tamén durante os meses de inverno. Tamén está implicada nesta redución do risco a vacinación, que demostrou ser máis eficaz nos casos nos que o gando que se transportaba non estaba vacinado contra a enfermidade.
A investigación confirma ademais que a enfermidade se pode transmitir, a través dos mosquitos do xénero Culicoides, desde o gando infectado que se transporta en zonas non infectadas a gando san. A pesar da carencia de datos e da imposibilidade de cuantificar o risco exacto das distintas formas de transmisión, si se puido demostrar que tratar aos animais e os vehículos con insecticidas pode axudar tamén a reducir o risco.
Como e por que
A lingua azul afecta, ademais da o gando ovino, a vacas e cabras. Como enfermidade transfronteiriza que é, a situación epidemiolóxica dun país pode afectar o resto de países veciños, o que pon en evidencia, segundo a EFSA, os límites das medidas nacionais para controlar a súa extensión. O feito de que se trate dunha enfermidade en cuxa transmisión está implicado un mosquito fai que cobren maior protagonismo os factores ambientais, como a temperatura ou a humidade.Ata hai pouco, a enfermidade quedara restrinxida a zonas do sur de Europa, como Italia, España, Francia e Portugal. Pero, en agosto de 2006, varios países europeos do norte empezaban a confirmar os primeiros brotes. Holanda, Bélxica, Alemaña e Francia sumábanse á lista de países con casos de lingua azul, aos que lles seguirían, entre 2007 e 2008, o Reino Unido e Suecia.
De declaración obrigatoria á Organización Mundial de Sanidade Animal (OIE), considérase que un país está afectado polo virus se se confirmou algún caso nos últimos dous anos. A determinación do risco exacto, tal e como quedou reflectido co informe da EFSA, inclúe facer unha valoración particular de cada caso e zona concreta. As medidas de control que se establecen, pois, variarán en función da necesidade de cada brote.
No ámbito comunitario, algunhas das medidas que se fixeron máis fortes para reducir os casos foron: establecer zonas de protección e de vixilancia para que o virus non salga dos puntos afectados e aplicar a vacinación, unha das ferramentas máis importantes para o control da enfermidade. Pero a investigación sobre como actúa o virus transmisor e cales son as especies susceptibles continúa, e pretende de forma especial dar resposta a cuestións como:
- Determinar a orixe dos serotipos da lingua azul na UE.
- Profundar na epidemiología e a diagnose clínica.
- Precisar cales son os patróns de actuación do mosquito e en que condicións estacionales móvese mellor.
- Comprobar a eficacia de métodos como o uso de insecticidas ou repulsivos para protexer aos animais contra a picadura do mosquito.
- Mellorar a vacinación para reducir o risco de infección.
De acordo con este último punto, a Comisión Europea ha presentado recentemente a intención de conceder, aos países europeos, uns 100 millóns de euros adicionais para a vacinación. Con esta nova axuda, está previsto que en 2009 destínense 160 millóns de euros para loitar contra esta enfermidade, algo que os países máis afectados viñan solicitando desde facía tempo. O obxectivo é, tal e como recoñecía Androulla Vassiliou, comisaria europea de Sanidade, “frear a enfermidade e reducir a súa prevalencia”.
O virus da lingua azul afecta a todos os rumiantes, aínda que a especie máis vulnerable é a ovina. Cun período de incubación duns 5 a 20 días, a forma aguda da enfermidade produce, en ovinos, inflamación e ulceración das mucosas da boca, a lingua vólvese tumefacta e os animais cojean. A morte adoita producirse nun prazo duns 8 a 10 días (nun 70% dos casos); de lograrse unha recuperación, o animal sofre esterilidad e atraso no crecemento. Para que se produza a transmisión deben cumprirse e coincidir tres condiciones: a presenza do virus (animais infectados), dos mosquitos (xénero Culicoides) e de animais susceptibles (rumiantes). A enfermidade non afecta as persoas.
