Medidas de sanidade animal

Como recoñece o lexislador, a adaptación normativa ha devido nunha necesidade tras a desaparición das fronteiras internas entre os Estados membros para o comercio intracomunitario. Esta situación incrementou o risco de difusión das enfermidades infecciosas dos animais e outras patoloxías. Ademais, as novas condicións inclúen a aplicación dunha tecnoloxía nova destinada a diminuír os custos de produción e facer as explotacións viables desde o punto de vista económico, xa que deu lugar á concentración de poboacións de animais, co consecuente risco de incrementar a difusión das enfermidades e o risco maior perigo tanto para a poboación animal doméstica e silvestre como para a humana. Nalgúns casos foi necesaria a introdución de medidas drásticas contra os animais e os produtos derivados destes para salvagardar a saúde pública, xa fóra polo salto de enfermidades entre especies como polo potencial perigo que puidese darse polo consumo de certos alimentos de orixe animal.

Unha lei propia

En España, a Lei de Epizootias de 20 de decembro de 1952 regulara, ata a entrada en vigor da Lei de Sanidade Animal de 2003, os sistemas de prevención, loita, control e erradicación das enfermidades dos animais. Ambas as leis, segundo os expertos, resultaron ser de vital transcendencia para a saúde pública. De momento, a nova Lei do 2003 ten que convivir, á espera dunha norma propia de desenvolvemento e execución, co Regulamento de Epizootias de 1955, en todo aquilo que non contradiga aos novos principios instaurados pola Lei, e coa normativa comunitaria, de carácter moi intervencionista.

Ademais, vén sendo habitual que ante un brote ou crise puntual de risco para a saúde humana, tanto a administración comunitaria como a de cada un dos Estados membros afectados diten normas específicas nas que impoñan as medidas a adoptar segundo as circunstancias e o potencial risco para a saúde humana. Neste sentido, e con respecto á saúde colectiva, a Lei de Sanidade Animal persegue, entre outros fins, a protección da saúde humana e animal mediante a prevención, loita, control e, no seu caso, erradicación das enfermidades dos animais susceptibles de ser transmitidas á especie humana ou que impliquen riscos sanitarios que comprometan a saúde dos consumidores. Tamén persegue a prevención dos riscos para a saúde humana derivados do consumo de produtos alimenticios de orixe animal que poidan ser portadores de sustancias ou aditivos nocivos ou fraudulentos, así como de residuos prexudiciais de produtos zoosanitarios ou calquera outros elementos de utilización en terapéutica veterinaria.

A comunicación do risco

A Lei de Sanidade Animal persegue a protección da saúde humana e animal mediante a prevención

A Lei de Sanidade Animal impón a toda persoa, física ou xurídica, pública ou privada, a obrigación de comunicar á autoridade competente, de forma inmediata e, en todo caso, na forma e prazos establecidos, todos os focos de que teña coñecemento de enfermidades de carácter epizoótico, ou que pola súa especial virulencia, extrema gravidade ou rápida difusión impliquen un perigo potencial de contaxio para a poboación animal, incluída a doméstica ou silvestre, ou un risco para a saúde pública ou para o medio ambiente. Nos supostos en que non se prevexa un prazo específico na normativa aplicable, este será de 24 horas como máximo para as enfermidades de declaración obrigatoria.

Da mesma forma, impón a obrigación de comunicación de calquera proceso patolóxico, que, aínda non reunindo as características mencionadas, ocasione a sospeita de ser unha enfermidade das incluídas nas listas de enfermidades de declaración obrigatoria. Igualmente deberanse comunicar todos aqueles feitos ou actividades que supoñan unha sospeita de risco e grave perigo para a saúde humana, animal ou para o medio ambiente en relación aos produtos zoosanitarios e para a alimentación animal.

De forma especial, imponse o deber de comunicar ás administracións públicas, en tempo e forma, os datos sanitarios esixidos pola normativa aplicable en cada caso, en especial os relativos a nacementos, mortes, entradas e saídas de animais, así como a aparición reiterada de animais mortos da fauna silvestre.

Vixilancia e control

A Lei impón aos propietarios ou responsables dos animais, comerciantes, importadores, exportadores, transportistas, e os profesionais que exerzan actividades relacionadas coa sanidade animal, sexan persoas físicas ou xurídicas, o deber de vixiar aos animais, os produtos de orixe animal, os produtos para a alimentación animal, os produtos zoosanitarios e, en xeral, os demais medios relacionados coa sanidade animal, que teñan ou tivesen baixo a súa responsabilidade, debendo facilitar toda clase de información que lles sexa requirida pola autoridade competente sobre o seu estado sanitario.

Da mesma forma, deben aplicar e levar a cabo todas as medidas sanitarias impostas pola normativa vixente en cada caso, así como as medidas sanitarias obrigatorias que se establezan para previr as enfermidades dos animais, ou consentir a súa aplicación, así como pór os medios necesarios para que se poidan realizar as citadas medidas coas debidas garantías de seguridade, tanto para os animais como para o persoal que as execute.

A medida do sacrificio animal

As medidas que adopten as administracións públicas para a protección e defensa sanitarias dos animais deberán ser proporcionais ao resultado que se pretenda obter, previa avaliación do risco sanitario, de acordo cos coñecementos técnicos e científicos en cada momento, e terán en conta o obxectivo de reducir ao mínimo, no posible, os efectos negativos que poidan ter sobre o comercio de animais e os seus produtos.

Con todo, non é estraño que ante determinados supostos, e para preservar a sanidade animal e, máis aínda, a saúde colectiva nalgúns casos, poida ser mesmo aconsellable adoptar medidas drásticas como o sacrificio animal, como así sucedeu na crise das «vacas tolas» ou no máis recente caso da gripe aviaria en Europa. Desde a UE imponse a medida do sacrificio ante calquera enfermidade ou causa que poida constituír un perigo grave para as persoas, como tivo ocasión de pronunciarse o Tribunal de Xustiza, que outorga a facultade de ordenar o sacrificio aos Estados membros, así como o desenvolvemento das operacións para facelo efectivo.

A Lei de Sanidade Animal impón a medida de sacrificio obrigatorio dunha forma ampla, tanto en fase de sospeita, como unha vez confirmado o diagnóstico da enfermidade, e tanto para os animais sospeitosos, como dos enfermos, dos que corran o risco de ser afectados, ou respecto dos que así sexa preciso como resultado de enquisas epidemiolóxicas, como medida para preservar da enfermidade e cando se trate dunha enfermidade de alta difusión e de difícil control, ou cando así se estime necesario. Como contrapartida negativa para os seus lexítimos propietarios determina que son estes os que teñen que asumir os custos derivados do sacrificio e da súa posterior destrución.

A pesar de todo, a norma de referencia fixa un apartado de indemnizacións no que establece que o sacrificio obrigatorio dos animais e, no seu caso, a destrución dos medios de produción que se consideren contaminados dará lugar á correspondente indemnización pola autoridade competente, en función dos baremos aprobados oficialmente e na forma e condicións establecidos reglamentariamente. A pesar de que a lei establece como condición para ter dereito á indemnización cumprir a normativa de sanidade animal aplicable en cada caso, non calquera tipo de infracción dará lugar á perda da indemnización correspondente, senón só aquelas que de modo directo ou indirecto, garden relación causal, ou caiba asignarlle cualificación de concausas, respecto da necesidade de sacrificar gañado determinante da indemnización, segundo puideron precisar os tribunais de xustiza.

Con todo, deberá terse en conta que estas indemnizacións en ningún caso teñen o carácter de reparación do mal causado pola administración, por efecto do sacrificio, ao gandeiro, senón que as mesmas, atendendo ao sistema de baremización, tenderán a ser menores que o prezo real do animal e o conxunto de danos e prexuízos padecidos.