O pasado 12 de xaneiro de 2005 foi aprobado por parte da Comisión un novo Regulamento comunitario que, mediante a modificación do referir# a a vixilancia epidemiolóxica das encefalopatías esponxiformes transmisibles (EET) en animais bovinos, ovinos e caprinos, reforza en toda a UE as medidas de prevención, control e erradicación de EET, especialmente en pequenos rumiantes.
Ás autoridades comunitarias urxíalles cada vez máis diferenciar a Encefalopatía Esponxiforme Bovina (EEB) da tembladera ou «scrapie», que afecta o gando ovino e caprino. A urxencia viña dada pola sospeita que xa se tiña, antes da aprobación do novo Regulamento comunitario, dun caso sospeitoso detectado nunha cabra sacrificada en Francia en 2002, e que foi confirmado o pasado 28 de xaneiro pola Comisión Europea, dándoo a coñecer publicamente como o primeiro caso de contaxio «en estado natural» nunha cabra da encefalopatía esponxiforme bovina (EEB ou mal das vacas tolas), segundo facíanse eco os medios de comunicación a través das súas respectivas axencias.
As autoridades españolas han comunicado que ata a data os laboratorios de referencia españois non comunicaron ningún achado que induza a pensar que a EET está presente na nosa cabana caprina. Iso non impediu que a vixilancia fose reforzada atendendo ás esixencias da nova normativa comunitaria sobre a materia.
O Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación sinalou que as medidas aplicadas ata a data en España son as mesmas que no resto da Unión Europea, aprobadas nos seus órganos de decisión e apoiadas polos ditames científicos da Axencia Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA), que incorporan as últimas evidencias e descubrimentos científicos neste campo.
Agora, como expón a Comisión Europea nun comunicado recente, debe pescudarse se se trata tan só dun caso illado. Para iso propuxeron intensificar os tests de investigación. O risco que existe para os consumidores é mínimo, consideran, dado que as medidas de precaución e seguridade que se estableceron nos últimos anos aseguran un alto nivel de protección.
A situación en España
A regulamentación comunitaria aprobada en xaneiro introduce novas medidas para o seguimento e control de animais ovinos e caprinosSegundo datos facilitados polo MAPA ata a data os Laboratorios de Referencia españois non comunicaron ningún achado que induza a pensar que a EEB está presente na nosa cabana caprina e ovina. A pesar diso, e atendendo ás novas medidas introducidas polo Regulamento comunitario aprobado leste mesmo ano, reforzouse a vixilancia neste aspecto. En España existen un total de 2.400.000 reprodutoras de gando caprino e aproximadamente 19 millóns de reprodutoras de gando ovino.
O programa de vixilancia comunitario adáptase aos censos de cada país, de forma que a máis censo débense realizar máis análise. En 2001, cumprindo a lexislación comunitaria, iniciouse o programa mediante análise por mostraxe en pequenos rumiantes, aínda que en 2000 e grazas á vixilancia de animais sospeitosos, xa se confirmou o primeiro caso de tembladera en gando ovino.
As referencias ministeriais dan conta de que no período 2000-2004 analizáronse un total de 160.380 animais, cumprindo os mínimos establecidos pola lexislación comunitaria. En total, apareceron 236 animais positivos a tembladera nun total de 69 rabaños. Nos rabaños afectados, tal como indica a lexislación, procedeuse a sacrificar 59.995 animais para a súa posterior destrución, de forma que se evitou que entrasen na cadea alimentaria como medida de precaución.
Antecedentes legais en EET
Desde 1990 en todo o ámbito da UE se han ido adoptando medidas para protexer a saúde humana e animal do risco da EEB. As medidas tiñan o seu fundamento nas disposicións de salvaguardia de policía sanitaria. Neste sentido, e dada a magnitude do risco que constitúen algunhas das formas de EET para a saúde humana e animal, adoptáronse normas específicas para a súa prevención, control e erradicación. E é que facía uns cuantos anos que viña observando a aparición de EET en seres humanos, por unha banda, e en animais, por outra.En 1986 observouse por primeira vez no gando bovino a EEB e, en anos posteriores, noutras especies animais. E xusto dez anos máis tarde, en 1996, describiuse unha nova variante da enfermidade de Creutzfeldt-Jakob (ECJ). Desde o ano 2001, e tras diversas modificacións impostas polos descubrimentos científicos sobre a materia, vén aplicando o Regulamento comunitario que se refire a a vixilancia epidemiolóxica das encefalopatías esponxiformes transmisibles en animais bovinos, ovinos e caprinos. Ese mesmo ano foi aprobado outro Regulamento que facía referencia específica á alimentación animal e á comercialización de animais das especies ovina e caprina e os seus produtos.
Vixilancia e control
O feito de que non existan ata a data tratamentos ou vacinas que combatan as EET determina que a estratexia para combatelas consista na adopción de medidas intensivas de vixilancia e prevención. En 1996 as autoridades europeas víronse obrigadas a adoptar medidas drásticas de vixilancia e control no gando vacún para evitar a súa transmisión ao ser humano, ao describirse unha nova variante de enfermidade de Creutzfeldt Jacob (vECJ) en humanos cuxo axente causal era igual ao da EEB.Polo que respecta aos pequenos rumiantes, en todos os países da Unión Europea púxose en marcha un amplo réxime de control e seguimento da «tembladera», en ovinos e caprinos, o cal actualmente se segue aplicando. Neste sentido, desde 1993 a tembladera é enfermidade de declaración obrigatoria na UE, e desde 1998 esíxese un control e vixilancia uniforme para detectar a presenza desta enfermidade. As medidas aplicadas ata a data son as que foron recomendadas polos científicos a medida que avanzaba o coñecemento sobre as EET.
En xaneiro de 2002 recomendouse introducir a vixilancia activa da enfermidade, realizando análise nunha ampla mostra representativa de animais considerados de risco (mortos na explotación) e de animais destinados a consumo humano, usando o test rápidos e as probas de confirmación establecidas pola lexislación comunitaria. A adopción de todas estas medidas, e o incremento do número de animais analizados, foron determinantes para que aparecese este novo caso de EEB nunha cabra en Francia, segundo apúntase desde o MAPA. As autoridades consideran que o achado non é estraño tras efectuar máis dun millón de análise a animais desde 2002, xunto co desenvolvemento paulatino de técnicas de laboratorio para conseguir unha diferenciación fiable da tembladera e da EEB.
Novos datos, novas estratexias
A regulamentación comunitaria aprobada en xaneiro introduce novas medidas para o seguimento de animais ovinos e caprinos. Xa no seu ditame dos días 4 e 5 de abril de 2002 sobre unha estratexia para investigar a posible presenza de EEB) en pequenos rumiantes, o Comité Científico Director recomendou unha estratexia dese tipo en relación coa poboación comunitaria de pequenos rumiantes.As autoridades españolas, do mesmo xeito que as comunitarias, consideran que é necesario erradicar as EET, incluso aquelas como a tembladera ou «scrapie» nas que, ao contrario que a EEB, non existen probas científicas de que o ser humano contáxiese ao consumir carne de ovino ou caprino e o seu leite, ou que as persoas que no seu traballo teñen contacto con estes animais poidan contaxiarse directamente. E é que, segundo manifestan, pode chegar a ser endémica en determinadas zonas, producindo perdas das producións e atrasando durante anos a súa erradicación.
Desde a crise das vacas tolas, e debido á alarma creada nos consumidores, existe unha estratexia mundial para erradicar todas as EET. Neste sentido, a nova norma introduce medidas adicionais de seguimento de animais ovinos e caprinos sacrificados, mesmo se non o foron para o consumo humano. A norma deixa a opción aos Estados membros do seguimento doutros animais con carácter voluntario, especialmente dos utilizados para a produción de lácteos, procedentes de países con casos de EET autóctonos, aqueles que consumisen pensos potencialmente contaminados ou nados ou procedentes de nais infectadas cunha EET, así como a outras especies de animais diferentes dos bovinos, ovinos e caprinos.
Entre as medidas que se introducen destacan aquelas que deben adoptarse despois da realización das probas a animais ovinos e caprinos. Neste sentido, obrígase a reter baixo control oficial todas as partes do corpo dun animal ao que se están practicando as probas, incluída a pel, ata que se obtivo un resultado negativo na proba de diagnóstico rápido. No caso de que dea positivo, todas a partes do corpo do animal, incluso a pel, deben ser eliminadas directamente de conformidade coas disposicións regulamentarias, fóra daquel material que debe conservarse a efectos de rexistro.
Os animais sospeitosos son analizados con probas de laboratorio similares ás usadas na detección da EEB. Ademais, as probas úsanse nun programa nacional de mostraxe de animais maiores de 18 meses sacrificados para consumo humano e dos animais que morren na explotación.
O MAPA sinala que, ata agora, ante a aparición dun animal positivo procedíase ao sacrificio e destrución de todo o rabaño e indemnizábase ao propietario. As cousas cambiaron, e recentes estudos demostraron que a xenética ten un papel moi importante na susceptibilidade do animal á enfermidade. En concreto as diferenzas que teñen os animais no xene PrP, que fan que algúns animais sexan máis resistentes que outros.
Un novo Regulamento comunitario, aprobado en outubro de 2003, determina que no canto de sacrificar todo o rabaño, pódense realizar as probas xenéticas dos animais (genotipado) para determinar individualmente se o animal é «resistente» (presenza do alelo ARR) ou «sensible» (alelos indesexables, como o VRQ), de forma que soamente sacrifíquense os animais «sensibles». Neste caso, está prevista unha indemnización.
As autoridades comunitarias consideran que é pertinente adoptar medidas de precaución para evitar un posible contaxio humano polo consumo de certos tecidos de animal infectado, aínda que non se confirmou esta relación de causa-efecto e é necesario realizar máis estudos, dado que os científicos non descartan esta hipótese.
Neste sentido, están a adoptarse medidas para evitar o consumo de determinados tecidos, tanto en ovino como en caprino, considerados de risco; son os chamados MER (Material Especificado de Risco). Na actualidade, como medida de precaución, xa se están retirando e destruíndo os MER, unha vez que as canles superaron os controis veterinarios nos matadoiros. No caso do gando caprino e ovino os MER son o cranio, incluído cerebro e ollos, as amígdalas e a medula espinal dos ovinos e caprinos de máis de 12 meses; e o bazo e o íleo de animais de todas as idades.
Ademais, os animais positivos a EET son destruídos e retirados da cadea alimentaria, segundo o disposto pola lexislación comunitaria. Iso non obsta que ante unha nova sospeita ou evidencia científica, e co fin de conseguir maior seguridade, a lista de MER póidase ampliar con máis tecidos (por exemplo, todas as vísceras abdominais e torácicas).
Tanto as medidas adoptadas, como aquelas que nun futuro puidesen adoptarse para evitar que exista a posibilidade dun contaxio humano son deseñadas con independencia da incidencia actual da enfermidade, dado que o máis relevante é garantir totalmente a seguridade alimentaria dos consumidores.
- Regulamento (CE) número 36/2005 DA COMISIÓN, de 12 de xaneiro de 2005, polo que se modifican o anexos III e X do Regulamento (CE) non 999/2001 do Parlamento Europeo e do Consello polo que se refire a a vixilancia epidemiolóxica das encefalopatías esponxiformes transmisibles en animais bovinos, ovinos e caprinos. (DOUE número L 10 de 13 de xaneiro de 2005).
- Regulamento (CE) número 999/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, de 22 de maio de 2001, polo que se establecen disposicións para a prevención, o control e a erradicación de determinadas encefalopatías esponxiformes transmisibles. (DOUE número L 147 de 31 de maio de 2001).
