É un exceso de precaución a advertencia de non dar mel aos bebés? Unha articulista británica trae de novo á actualidade a conveniencia ou non de dar mel aos nenos polo risco de botulismo. Hai un ano, a Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA, nas súas siglas inglesas) publicou un informe sobre os riscos do mel e o botulismo infantil, case simultaneamente a outro informe que avaliaba outro risco similar, o de E. sakazakii na fómulas infantís.
Un recente artigo publicado no xornal británico The Guardian trae de novo á actualidade a conveniencia ou non de dar mel aos nenos menores dun ano, asinado por Bee Wilson, autora do libro A colmea: historia da abella e nós.
Wilson afirma que a alerta sobre o inadecuado de dar mel aos bebés menores dun ano polo risco de botulismo -o que se advirte nunha moi rechamante etiqueta branca con letras negras en cada tarro comercializado no Reino Unido- podería pecar de prudente e estar a crear alarmas innecesarias.
«Coñezo un pai que sufriu un ataque de pánico tras dar por erro á súa filla de 11 meses un doce de froita que contiña un pouco de mel». Os riscos, afirma, non son «tan obvios» como a etiqueta suxire e «a historia que hai tras a advertencia é ambigua e irónica».
Esporas na terra e no mel
Ante a imposibilidade de garantir a ausencia total de esporas, os expertos apostan pola prevención e a etiquetaxe do mel como produto non adecuado para bebés
O mel empezouse a considerar inadecuada para menores de 1 ano a partir de 1978. En 1976 diagnosticouse por vez primeira o botulismo infantil, cando en California déronse varios casos de bebés afectados e identificáronse como causa as esporas do microorganismo Clostridium botulinum.
Un estudo epidemiolóxico analizou en 1978 numerosos alimentos e sustancias da contorna para achar a fonte do microorganismo. Os resultados confirmaron que se acharon esporas do microorganismo en cinco mostras de terra, unha de po dunha aspiradora e nove de mel. «Inmediatamente, o mel converteuse no risco oficial para os nenos porque é a única variable que se pode controlar», afirma Wilson.
Con todo, no mel e no chan de California hai máis esporas de botulismo que en calquera outro lugar, e mesmo en California «só entre un 10 e un 13% das mostras de mel conteñen esporas», asegura Wilson. A autora continúa a súa argumentación indicando factores como os poucos casos de botulismo infantil que se deron ou a baixa taxa de mortalidade (do 1,3%). «Se un é un proxenitor angustiado, a mera frase ‘mortalidade baixa’ é aterradora, pero a actual advertencia parece sobrevalorada».
O botulismo infantil afecta os nenos, xeralmente menores de 6 meses, cando inxeren esporas de Clostridium botulinum. Como aínda non teñen un sistema dixestivo maduro, as esporas conseguen germinar, multiplicarse e colonizar o intestino, onde empezan a producir a neurotoxina do botulismo. Un trinta días despois da inxestión aparecen os primeiros síntomas (estreñimiento, o bebé non ten a forza habitual para chorar ou mamar) e se o bebé recibe o tratamento médico adecuado, o prognóstico é bo. O botulismo infantil é ben distinto do botulismo que afecta os adultos ao consumir a toxina preformada de Clostridium botulinum, e que ten peor prognóstico.
Informe da EFSA
Trátase dun exceso de precaución, como suxire a articulista británica? O certo é que hai escasamente un ano os expertos da Autoridade Europea en Seguridade Alimentaria (EFSA) emitiron un informe sobre os riscos microbiológicos no mel, en concreto sobre o risco de botulismo infantil. E, ante a imposibilidade de garantir a ausencia total de esporas, os expertos seguen apostando pola prevención e a advertencia sobre a non conveniencia do mel para nenos menores dun ano.Iso a pesar da efectivamente baixa incidencia da enfermidade (49 casos en Europa desde 1978; sendo España e Italia cos países que máis casos teñen, con 9 e 17). No resto do mundo, lembra o informe, déronse máis de 1.000 casos, o 90% dos cales en EEUU.
O informe tamén coincide en remarcar a «extremadamente baixa taxa de mortalidade», o cal non quere dicir que non exista risco se o tratamento non se realiza a tempo. De feito, o informe lembra que mentres infeccións leves poden ser subestimadas porque non necesitan hospitalización, infeccións máis graves de botulismo infantil poden conducir a unha morte repentina.
O informe conclúe que ante circunstancias como a falta dun método que elimine as esporas de C.botulinum sen prexudicar a calidade do mel, e ante a imposibilidade de realizar os miles de tests que se requirirían para detectar os baixos niveis e a esporádica presenza de C. botulinum, ante esas circunstancias «a acción máis apropiada é etiquetar o produto».
E.Sakazakii no leite en po
O caso lembra ao da alerta por Enterobacter sakazakii no leite infantil en po, bastante máis recente. A alarma desatouse tras a detección de varias infeccións e o falecemento dalgúns bebés en Francia, por mor do cal a Unión Europea pediu aos expertos da EFSA un informe, que se publicou o ano pasado e pódese consultar na súa web.E.sakazakii non sobrevive á pasteurización durante o proceso de fabricación do leite en po. Con todo, trátase dun microorganismo moi ubicuo, así que a recontaminación é posible durante o manipulado, o envasado ou mesmo ao abrir o produto en casa. Aínda que o microorganismo non pode crecer no produto en po, si pode sobrevivir durante longo tempo e ser un perigo potencial cando se rehidrata o leite, di o informe.
Por iso, «as boas prácticas hixiénicas ao preparar o produto e ao almacenar os biberóns son fundamentais para evitar a recontaminación ou a multiplicación do patógeno», explica Alberto Martínez, profesor de investigación do Instituto de Tecnoloxía Agroalimentaria do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e membro do panel científico da EFSA.
O problema «non está no leite en po, senón no microorganismo», que está moi presente en toda a natureza, polo que é case imposible garantir a súa non presenza. Hai que seguir, di este experto, as instrucións de preparación do produto, como esterilizar o biberón, quentar a auga á temperatura adecuada e, se hai que gardalo, facelo a temperaturas inferiores a cinco graos, a fin de evitar riscos no caso, inusual pero posible, de que o microorganismo estea presente.
Os síntomas máis comúns da intoxicación por esta enterobacteria son meninxite, enterocolitis necrotizante e infeccións xeneralizadas. A gravidade da infección non ten mal prognóstico se «se colle a tempo», explica Martínez. Como sempre en calquera intoxicación, depende do paciente e do seu sistema inmunitario, do microorganismo e da dose de patógeno.
«Non é o mesmo un prematuro entubado que un bebé forte e de máis idade». Nese sentido, o informe da EFSA apunta que aínda que causou infeccións en persoas de todas as idades, case todos os casos afectan a bebes de menos de dous meses, sendo os de maior risco os prematuros e de baixo peso.
De forma similar ao botulismo infantil, a simple citación de E.sakazaki i pode producir calafríos, pero os expertos coinciden en que a mellor forma de evitar o risco, é informar da súa existencia, dos riscos e as formas de evitalo.
Entre as recomendacións que dan os expertos para evitar o risco de infección por E.sakazakii están o uso das fórmulas infantís líquidas, produtos esterilizados que son máis caros pero máis seguros (especialmente no caso de unidades de maternidade con nenos prematuros e de baixo peso, onde hai que deixar preparados moitos biberóns á vez, o que pode aumentar o risco.
Para outros casos, a recomendación sempre é preparar os biberóns seguindo unhas boas prácticas hixiénicas.
Dado que se trata dun microorganismo que pode crecer a temperaturas de entre 5,5 e 47ºC, os expertos recomendan que o leite se rehidrate con auga moi quente, máis de 70ºC, e que antes esa mesma auga ferveuse e o biberón háxase esterilizado.
No caso do mel, os expertos lembran que Clostridium botulinum non se reproduce nin produce toxinas no mel (mesmo se a temperatura de almacenaxe non é adecuada). A explicación está nas propiedades inhibitorias do mel e o seu baixo contido en auga.
A cuestión está simplemente en evitar que o bebé menor dun ano tome mel. Aínda sendo improbable que haxa esporas do microorganismo, trátase de evitar o risco. E nese sentido, lembran que, aínda que a principal vía de exposición dos bebés ao mel é polo seu consumo, tamén se documentaron outras vías, como cando a nai unta un pouco de mel na mamila antes de dar de peito ao fillo ou cando os pais untan os beizos do bebé con mel.
