Mercurio mineral e mercurio orgánico

O mercurio non só se atopa na auga, senón en moitos outros alimentos como as verduras, peixe e mariscos, entre outro. Todo iso supón que as inxestas sucesivas de mercurio vanse a ir sumando até dar a inxesta media diaria desta sustancia. É este o risco real, o que se consuma un exceso de produtos, contaminados a pequena escala todos eles, e que van poder dar lugar a unha intoxicación crónica.

Por este motivo, estipulouse una concentración máxima admisible deste metal, quizais aparentemente moi baixa, pero que quere asegurar que o total se atope sempre por baixo dos limiares de toxicidade.

Mercurio mineral e mercurio orgánico

O mercurio é un metal clasificado no grupo dos metais pesados, metais que posúen una elevada toxicidade, paira persoas e animais. Esta sustancia hai que diferenciala nas súas presentacións químicas paira poder inferir a súa posible toxicidade. Se a presentación química é como tal mercurio mineral (Hg), a toxicidade é relativamente baixa. Por que? Porque os organismos animais non teñen tanta capacidade paira poder absorbelo no seu intestino. É un metal pesado de difícil disolución e absorción, que tras pasar ao torrente circulatorio adoita ser eliminado por vía renal non dando problemas, salvo que a concentración inxerida sexa moi elevada.

Neste caso, chega a nivel renal, exercendo a súa función tóxica, e pode provocar a morte do tecido e perda de funcionalidade. Esta situación é moi pouco probable e, segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS), só se producirá en casos de accidente con liberación masiva.

Pero se a presenza fose de metil-mercurio (mercurio orgánico) a situación sería diferente. O mercurio, cando chega á natureza, e transcorrido un tempo, é transformado no mesmo medio ambiente a metil-mercurio. A diferenza entre o mercurio simple e o metil mercurio é moi importante. Esta segunda molécula é una forma orgánica, facilmente reconocible polos seres vivos, que se acumula no organismo e que posúe una elevada toxicidade, sobre todo contra o sistema nervioso.

A neurotoxicidad do mercurio recibiu, durante séculos, atención en todo o mundo. Con todo, non foi até o brote de Minamata (Xapón) en 1950, cando realmente consideráronse os efectos tóxicos agudos e exponse a necesidade do seu control. Miles de persoas resultaron afectadas debido a verteduras industriais durante anos na bahía de Minamata, o que permitiu a acumulación da forma orgánica na auga. Os peixes da zona, á súa vez, acumularon o metil-mercurio no seu músculo, que posteriormente foi consumido pola poboación.

Paira a detección hanse de aplicar técnicas moi depuradas e adecuadamente desenvolvidas. O sistema empregado é a espectrofotometría de absorción atómica (metodoloxía de referencia paira estes casos), tras realizar una mineralización da mostra (eliminación da materia orgánica) . Este tipo de análise require tempo (preto de 5 días, dependendo do número de mostras e do tipo de mineralización que se requira) e adoitan ter un custo elevado.

As concentracións consideradas límite son: 1 mg de mercurio/Kg ou litro de produto. Se as concentracións do metal mantéñense por baixo deste límite, será moi difícil que se poida producir una intoxicación auga. Con todo, a OMS non recomenda un límite de inxesta tolerable paira o mercurio, senón paira o metil-mercurio. Débese a que o que preocupa realmente son as lesións do sistema nervioso que a forma orgánica pode chegar a producir. Desde este punto de vista, considérase un límite de inxesta semanal de 3.3 microgramos de metil-mercurio/Kg de peso total. Esta cifra indica que, como máximo, una persoa de 70 Kg debería inxerir 0.2 mg da forma orgánica á semana.

Situación lexislativa

A lexislación aplicable na Unión Europea recóllese na Directiva 82/176/CEE do Consello, de 22 de marzo de 1982, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade paira as verteduras de mercurio do sector da electrólise dos cloruros alcalinos, na que se indican os niveis que poden eliminarse debido ao proceso industrial.

Ao mesmo tempo, o contido nos alimentos vén regulado polo Regulamento (CE) nº 466/2001 da Comisión, de 8 de marzo de 2001, polo que se fixa o contido máximo de determinados contaminantes nos produtos alimenticios e especialmente paira o peixe na Decisión 93/351/CEE da Comisión, na que se establecen os contidos máximos de mercurio paira os produtos da pesca.

A Comisión fai especial referencia ao metil-mercurio, aínda que regula o mercurio para garantir a defensa paira a saúde dos consumidores, seguindo as recomendacións que a este particular indica a Organización Mundial da Saúde.

O mercurio non é una sustancia natural que se atope normalmente no medio, polo que ha de ser liberada desde unha fonte industrial. A partir de aquí, pódese depositar en lodos, nos leitos dos ríos, ou mesmo, nos lodos ou lodos das plantas potabilizadoras de auga.

Este punto é especialmente importante, xa que se se produce unha vertedura de mercurio ao medio ambiente, a auga pode chegar ás plantas de tratamento de residuos. Este mineral depositarase nos lodos, onde se vai a acumular, sendo transformado en metil-mercurio. A consecuencia final, é que os lodos empregados paira a depuración liberarán una cantidade relativamente importante da forma máis tóxica do metal. Paira evitar este problema, hai que eliminar os lodos activados, procedendo á súa destrución e posteriormente, hai que rexeneralos e comezar de novo o proceso de depuración normal.

Por outra banda, é frecuente que se observe a morte de peixes en ríos ou lagos ante unha vertedura de certa importancia. Cando se produce ésto, a morte terá lugar por un fallo renal nos peixes, debido ao efecto que ten o mercurio mineral sobre este órgano. Se o problema debésese a un fenómeno acumulativo, o responsable sería o mercurio orgánico (metil-mercurio) por afección do sistema nervioso. Neste caso, os peixes actúan como sensores ou indicadores dun problema toxicolóxico paira os consumidores finais.

En consecuencia, se se intervén a tempo paira evitar que chegue esta vertedura ás augas de consumo, e mesmo ás plantas potabilizadoras, pódese impedir un risco sanitario. Hai que considerar que o mercurio vaise a diluír nos efluentes, o que suporá que vai ir diminuíndo o risco co tempo, até mesmo desaparecer.