A perda de biodiversidade nos océanos está a afectar gravemente a súa capacidade para producir alimento, resistir enfermidades, filtrar contaminantes e recuperarse do impacto da presión pesqueira ou do cambio climático. As consecuencias son graves. Para unha delas, a perda de capacidade para producir alimento, xa hai mesmo unha data: se a presión pesqueira segue como ata agora, no ano 2048 todas as especies de pesca chegarían a unha situación de colapso, o que significa que a súa poboación se reduciu nun 90%. E aínda que seguirán habendo peces, serán tan poucos que xa non será rendible saír a pescalos.
Esta é a principal conclusión dun traballo realizado por un equipo internacional de biólogos e economistas que se publicou no último número da revista Science. O equipo de investigadores, liderado por Boris Worm, da Universidade de Dalhousie (EEUU) e coa participación do ecólogo mariño español Enric Salga, do Centro de Estudos Avanzados de Blanes do CSIC e vinculado ao Scripps Institution of Oceanography (EEUU), realizou o traballo máis extenso ata a data do seu tipo.
O traballo combina datos de 32 experimentos controlados, estudos de observación de 48 áreas mariñas protexidas e as cifras globais de capturas pesqueiras desde 1950 a 2003. Esta última información provén da Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO), cuxa base de datos contempla as capturas a nivel mundial de todos os peixes e invertebrados. Aínda por riba, os investigadores incorporaron á análise información que se remonta a 1.000 anos atrás de 12 rexións costeiras grazas a rexistros pesqueiros, arquivos, sedimentos e restos arqueolóxicos.
Os autores puideron documentar un declive acelerado na perda das especies costeiras ao longo dos últimos 1.000 anos. Demostran, ademais, a importancia da biodiversidade nos mares e océanos. A perda dunha única especie pode afectar en cadea todo o ecosistema e, á inversa, a recuperación de especies engade maior produtividade e estabilidade ao ecosistema mariño.
Recuperar a biodiversidade, recoñece o estudo, pode incrementar ata catro veces a produtividade pesqueira e conseguir que os ecosistemas sexan un 21% menos susceptibles ás fluctuaciones causadas polos humanos e o medio ambiente. Por iso é necesaria unha xestión baseada no ecosistema de forma integral e non tanto en especies individuais. «Os ecosistemas mariños son como máquinas de que evolucionaron para funcionar con toas as súas pezas. Se eliminamos algunhas delas, o sistema non funciona ben e non pode proporcionar todos os servizos que os humanos obteñen de el», explica Enric Salga.
«O océano», di Stephen Palumbi, outro dos autores, «é un gran reciclador». Toma augas residuais e transfórmaas en nutrientes, limpa as toxinas da auga, produce alimento e transforma o dióxido de carbono en osíxeno. «Pero para producir todo iso», engade Palumbi, «necesita todas as súas pezas, os millóns de plantas e animais que habitan nas súas augas».
Unha acuicultura ben xestionada
Recuperar a biodiversidade pode incrementar ata catro veces a produtividade pesqueira
A boa noticia do traballo é que aínda se está a tempo de reverter a tendencia.Unha das solucións é a creación de reservas mariñas, apunta Enric Salga. Actualmente só o 1% das augas en España están protexidas, o que significa que aínda hai moito por facer neste ámbito. E aínda que a primeira vista pareza que non se trata dun investimento rendible, o é. Como mostra diso, Sala lembra unha enquisa realizada pola revista National Geographic sobre os lugares turísticos máis valorados do mundo. Os máis apreciados eran os mellor conservados. «Os enquisados», lembra este experto, «preferían ir a Palestina que vir a España á Costa Brava e o lugar peor valorado era a Costa do Sol». Pero a creación de áreas protexidas por si soa non basta.
Outra ferramenta esencial é a acuicultura, pero«ben feita», advirte Enric Salga. Actualmente a acuicultura enfróntase a moitos problemas imprevistos. As granxas de engorde de atún están a acabar con esta especie. E as granxas de salmón, situadas en grandes gaiolas nas zonas costeiras, teñen consecuencias ambientais negativas. Por exemplo, como os salmóns non inxeren todo o alimento que se lles dá, o resto quedan na auga, o que dá pé á proliferación de bacterias e á diminución do osíxeno. Outro grave problema que deriva das granxas de salmóns, que teñen unha gran densidade de peixes, son as infestaciones de parásitos.
Como as granxas adoitan estar nas costas, nas rutas migratorias dos salmóns silvestres, os parásitos acaban afectando e diezmando a poboación dos salmóns silvestres. É un efecto perverso o feito de que a acuicultura, que se supón creada para preservar os recursos pesqueiros, estea a acabar con eles. Nesa mesma liña está outro dos impactos negativos destas granxas: para alimentar aos peixes péscase anguías, que como viven nos fondos mariños captúranse mediante pesca de arrastre. Son ben coñecidos os danos que causa esta arte, que arrastra como un arado de forma nada selectiva todo o que hai no fondo mariño. Trátase dun dano de difícil recuperación e con graves consecuencias porque se perden poboacións de algas e arrecifes, que son criadeiros de peces.
As cifras do traballo publicado son contundentes, aínda que as capturas de pesca poden estar a dar aos consumidores unha falsa imaxe de abundancia. Pero é debido, de feito, ao aumento da presión pesqueira. «É como un limón», di Boris Worm, investigador principal. «Temos que apertar cada vez máis forte para extraer zume de ata que nalgún momento xa non podemos forzalo máis. Nese momento imos estar perdendo especies».
Necesítase un cambio de mentalidade, afirma Enric Salga, investigador do CSIC que participou no estudo internacional publicado por Science . «Non podemos seguir comendo os grandes depredadores», engade. As especies comerciais máis habituais son as grandes peces: bacallau, atún, quenllas, pescadas, entre outros. «É coma se estivésemonos/estivésemosnos comendo leóns«, ilustra Sala. Os grandes depredadores mariños son especies que teñen un gran impacto no resto do ecosistema e o seu declive ten efectos sobre toda a cadea alimentaria.
Ademais, para cultivalos en granxas hai que darlles para comer máis pescado, así que se entra nun círculo vicioso. «O mellor é consumir os que están na parte inferior da cadea trófica». Recoiro, mexillóns ou peces como a tilopia, moi consumida en Asia. Son, ademais, especies máis fáciles de cultivar e os problemas ambientais que poden xerar o seu cultivo son menores. Outra das vías que axudaría a recuperar a biodiversidade é, apunta Sala, reducir a capacidade pesqueira e eliminar os subsidios á pesca. É necesario, conclúe, unha xestión integral que teña en conta a relación entre as especies. «Se non cambiamos de forma fundamental para xestionar todas as especies mariñas xuntas, como un ecosistema, este século será o último da pesca silvestre», aseguran os autores do estudo.
