Xa hai tempo que os carotenos (pigmentos que dan aos vexetais o seu coloración amarela, verde, laranxa ou vermella) asócianse con posibles efectos protectores fronte ao cancro. Aínda que os estudos que barallan esa hipótese son numerosos, non existe aínda unha demostración fidedigna desta función. Tampouco a hai achega do mecanismo de acción que a induciría.
Algo próximo ao que podería ser a demostración de que efectivamente os carotenos cumpren un papel protector fronte a determinadas formas de cancro é o que afirma atopar un equipo de investigadores da Universidade de Hawai, que presentaron os seus resultados no último congreso internacional BioScience 2004, o pasado xullo en Glasgow (Reino Unido). O investigador principal, John Bertram, explicou que os carotenos preveñen o cancro grazas a que restablecen e incrementan a comunicación entre as células.
Segundo Bertram, o que os carotenos fan exactamente é incrementar a actividade dunha molécula chamada conexina 43. Esta molécula, explica, «forma pequenas canles entre as células e conecta virtualmente todas as células no corpo». A través desas canles as células intercambiarían nutrientes e moitos signos vitais que aseguran o seu normal crecemento.
Manter a comunicación
Segundo a OMS, a evidencia de que os carotenos sexan protectores fronte ao cancro é «posible pero insuficiente»Moitas células tumorales perderon a capacidade de comunicarse e illáronse das súas células veciñas, explica Bertram, quen suxire que o tratamento en laboratorio de células normais con carotenos prevén a formación de cancro inducido con axentes químicos e incrementa a comunicación entre as células.
O seu propio equipo tratou tres tipos diferentes de tumores con carotenos, en cultivo celular e en animais. Como resultado, explicaba Bertram en Glasgow, «en ambos os casos a comunicación entre as células restablecíase e estas comportábanse máis normalmente».
Bertram apunta ademais que o corpo humano non absorbe ben todos os carotenos porque estes se dispersan mal en auga. Razón pola cal está a traballar coa empresa Biotech no desenvolvemento de varias fórmulas de carotenos solubles en auga.
Buscando a evidencia
Segundo a OMS os factores dietéticos están implicados en ao redor dun 30% dos cancros nos países occidentais e nun 20% dos cancros en países en desenvolvemento. As evidencias de que unha dieta rica en froitas e vexetais protexe fronte a algúns cancros (de boca, colorectal, de esófago e gástrico) é, define a OMS, «probable». Con todo, a evidencia de que compostos concretos como os carotenos sexan protectores é «posible pero insuficiente». De aí as cautelas dos expertos cando se fala de suplementos dietéticos con carotenos como «forma de prevención do cancro».
De calquera forma, dos diferentes carotenos, o licopeno (que dá a súa pigmentación ao tomate e a sandía) é un dos que desde hai tempo apúntase como firme candidato á prevención do cancro. Un dos últimos traballos, publicado este verán na revista Asia-Pacific Journal of Clinical Nutrition, é o levado a cabo por investigadores da Curtin University of Technology (Australia), que estudaron a dieta de 404 persoas de Hangzhou, ao sueste de China. Dos participantes, 130 eran pacientes con adenocarcinoma de próstata confirmado e 274, persoas sen ningún tipo de cancro.
A información foi recollida en entrevistas persoais cun cuestionario que tiña en conta diferentes factores tales como a idade, antecedentes familiares de cancro, educación ou consumo total de graxas e de calorías, entre outros. «O risco de cancro de próstata», afirma o artigo, «decrece a medida que se incrementa o consumo de licopeno, alfa-caroteno, beta-caroteno, beta-cryptoxanthina, luteina e zeaxantina«. Tomates, cabazas, espinacas, sandía, e limóns están, afirman, inversamente relacionados co risco de cancro de próstata.
Un equipo italiano, da Unidade de Nutrición Humana do INRAN, centrouse recentemente no estudo da biodisponibilidad dos compostos protectores do tomate cando é consumido natural ou cru. As moléculas antioxidantes do tomate, tales como os carotenos e os polifenoles, argumentan os investigadores, «poderían ser responsables, en parte, dos efectos saudables observados» pero «a biodisponibilidad destes compostos é esencial para facer o seu papel».
Así que a pregunta sobre que pasa cando se cociña o tomate non é baladí. E iso é o que fixo este equipo, que estudou os incrementos de carotenos en plasma antes e despois do consumo de tomates cherry, crus ou cociñados. Os resultados, publicados o pasado abril na revista European Journal of Nutrition, mostraban que non había diferenzas co licopeno nin o beta-caroteno en plasma despois do consumo de tomate, xa fose este cru ou cociñado.
A única diferenza significativa estaba no incremento doutros compostos fenólicos, estudados tamén polas súas propiedades saudables: a naringerina e o ácido clorogénico, este último, un dos máis fortes antioxidantes producidos nos tecidos de plantas. O que quizais poida resultar sorprendente é que os incrementos se dan tras o consumo de tomate cociñado pero non tras o consumo de tomate cru.
