Hai quen pensa que non é tanto o paso do tempo como o metabolismo que levamos a cabo, a causa última do envellecemento. A ciencia documentou que, co osíxeno que roubamos ao aire paira vivir, pagamos tamén o tributo dunha tensión oxidativo que deteriora os tecidos celulares. A panacea, a este respecto, apunta ás vitaminas con actividade máis antioxidante, obxecto de numerosos estudos e, así mesmo, dalgunha que outra controversia.
Benjamin D. Levine (EEUU), cardiólogo da NASA, a axencia espacial norteamericana, expuxo hai escasas semanas nunha visita a Barcelona o misterio de por que as poucas persoas que sobreviven a maior altitude (máis de 3.000 m sobre o nivel do mar) conseguen una lonxevidade envexable, ademais dun bo rendemento físico. «A razón puidese ser moi ben que o aire que respiran contén menos osíxeno, e os seus tecidos ven expostos a unha menor oxidación», aventurou.
Levine, antes de tomar parte na carreira espacial, exerceu durante moitos anos de médico consultor nas saias do Himalaya, asesorando aos alpinistas que tomaban parte en expedicións ao teito do planeta. «O que destrúe tanto a pel como o endotelio dos vasos sanguíneos non son as horas, os días ou os anos, senón a tensión causada por radicais libres que desencadean un trajín biolóxico que coñecemos vulgarmente como envellecemento».
A protección contra os radicais libres, causantes da oxidación, ten por aliados ás vitaminas, de cuxo efecto antioxidante se desprendeu nos últimos tempos tanto una protección cosmética como cardiovascular e oncolóxica. Na última edición internacional da revista alemá Angewandte Chemie aparece un artigo de Ned A. Porter á mantenta dunha nova familia de antioxidantes 100 veces máis potente que a vitamina E. Os investigadores da Universidade de Vanderbilt (Nashville, Tennessee) aseguran dar con compostos capaces de plantar cara a enfermidades tan deletéreas como o cancro ou a cardiopatía isquémica.
Este tipo de investigacións resulta habitual nun país como EEUU, no que a demanda de sustancias antioxidantes (fundamentalmente, vitamina E) por parte dos consumidores é tan grande que supón una facturación anual de máis de 800 millóns de dólares. En calquera caso, Porter asegura experimentar xa in vitro cos novos antioxidantes, estudando o seu efecto fronte a moléculas de colesterol LDL nas que se impedía a oxidación.
A protección contra os radicais libres ten por aliados ás vitaminas, cuxo efecto antioxidante se está valorando como axente protector cosmético, cardiovascular e oncolóxico
Os novos «superantioxidantes», de feito, gardan relación co principal fenol da vitamina E, o alfa-tocoferol, que posúe un anel con seis átomos de carbono e un grupo hidroxilo. A fin de perfeccionar a acción antioxidante destas moléculas, estudouse a incorporación á súa estrutura química dun átomo de nitróxeno, pero o composto resultante era demasiado inestable en condicións ambientais. O que o equipo de Porter fixo entón foi substituír un dos seis átomos de carbono do alfa-tocoferol por outro de nitróxeno. A molécula resultante, piridinol, foi enviada entón ao profesor G.F. Pedulli (Universidade de Bolonia), experto en bases metabólicas, quen puido certificar que levaba a cabo una acción antioxidante 100 veces máis potente que a estándar da vitamina E.
O paso seguinte, apuntan os expertos, vai ser a formulación de piridinoles que non só actúen como a vitamina E senón tamén como a C, contra os radicais libres hidrosolubles. A Universidade de Vanderbilt, con todo, só experimentou até o momento con animais de laboratorio e atópase tramitando aínda a patente do seu descubrimento.
Íntima derrota
Millóns de radicais libres bombardean diariamente as nosas células. O feito de que necesiten tantos anos paira chegar a ocasionar lesións ou enfermidades débese a que as encimas que produce o noso propio organismo combaten sen tregua co propósito de neutralizalos.Pamela Starke-Reed, directora da Oficina de Nutrición do Instituto Nacional de Estudos sobre o Envellecemento (Bethesda, Maryland) aclara que os nosos hábitos actuais obrigan a que as encimas deban enfrontarse a un exceso de radicais libres, impulsados por contaminantes externos que penetran no noso corpo. «A contaminación atmosférica, o fume do tabaco, os herbicidas, pesticidas ou certas graxas da alimentación son algúns exemplos do impulso cada vez maior que atopan os radicais libres no interior do noso corpo», asegura. Tal exceso non pode xa ser eliminado polas encimas e, no seu labor de captación de electróns, os radicais acaban danando as membranas celulares, destruíndo e mutando a súa información xenética e abonando o paso a todo tipo de enfermidades dexenerativas. A acción dos radicais libres está ligada ao cancro, así como á arteriosclerosis.
Nutrientes antioxidantes como as vitaminas sacrifican aos radicais libres os seus propios electróns salvando así ás nosas células de sufrir dano. O beta-caroteno, o selenio, a vitamina C e abrigo a E demostraron en diversos estudos a súa capacidade de protexer contra diversos tipos de cancro e enfermidades cardiovasculares.
Por E ou por C
A vitamina C sábese que protexe ás arterias, estimula o sistema inmunitario, prevén o cancro, as enfermidades pulmonares e as cataratas. Como é sabido, trátase dunha vitamina moi común en froitas e verduras (pemento, pepino, melón, papaya, fresa, col de bruselas, cítricos, kiwi, brécol e tomate).A vitamina E, con todo, é a que acaparou até agora a maior actividade antioxidante. Bloquea a oxidación lipídica e protexe a arterias, corazón e cerebro. A súa presenza describiuse nos aceites vexetais (oliva, soia, millo e girasol), froitos secos, sementes e cereais.
O betacaroteno, aínda que en menor medida, bloquea tamén a oxidación do colesterol. Está presente de forma natural en zanahoria, albaricoque, espinaca, tomate, cabaza, melón e brécol. Tamén son antiaoxidantes o zinc dos mariscos, o magnesio dos froitos secos, o selenio do allo ou o coenzima Q-10 dos cacahuetes.
Segundo estudos levados a cabo respecto diso, os 10 alimentos con maior acción antioxidante son, por orde, o aguacate, as bayas (mouras, fresas, frambuesas, arándanos, etc.), o brécol, a col, a zanahoria, os cítricos, a uva, a cebola, a espinaca e o tomate.
Científicos do Erasmus Medical Center de Róterdan (Holanda) decidiron revisar escrupulosamente, no seu día, a dieta de 5.395 homes e mulleres maiores de 55 anos e sen síntomas de demencia. Ao cabo de 6 anos, 146 participantes contraeran a enfermidade de Alzheimer. Os autores subliñaron que quen consumían maiores cantidades de vitamina C e E tiveron menos probabilidades de desenvolver a enfermidade, así como que os fumadores que consumiron elevadas cantidades de betacarotenos e flavonoides tamén reduciron o risco adscrito a ese grupo.
Paralelamente, investigadores do Rush Institute for Healthy Aging (Chicago, Illinois) asociaron a dieta ao risco de Alzheimer nun grupo de 815 homes e mulleres maiores de 65 anos. Aos 46 meses foran diagnosticados da enfermidade 131 participantes e, de novo, quen consumían maiores cantidades de vitamina E na dieta presentaron menor risco. No entanto, tamén observaron que os portadores dun xene asociado a un maior risco da enfermidade neurodegenerativa, o xene da encima APOE e4, non obtiveron ningún beneficio da vitamina.
En animais, hase visto que os signos de deficiencia de vitamina E comprenden anormalidades estruturais e funcionais de moitos órganos e sistemas. Esas alteracións morfológicas acompáñanse de defectos bioquímicos que parecen afectar o metabolismo de ácidos grasos e moitos outros sistemas encimáticos.
E. Lonn e cols. (Canadá) tomaron parte, en cambio, nun estudo cardiovascular, o HOPE, que entre outras cousas analizou durante ano e medio o efecto de 400 UI de vitamina E de orixe natural sobre o patrón de risco cardiovascular de enfermos cardiópatas. O beneficio en cuestión foi nulo e pensouse que podía deberse ao pouco tempo transcorrido no estudo. Por este motivo, un estudo subseguinte, o HOPE-TOO, foi máis ambicioso e, ademais de corroborar se a vitamina E redunda ou non nun beneficio cardiovascular, quixo confirmar a hipótese apuntada na bibliografía médica de que pode previr tamén determinados tipos de cancro como o de próstata.
A doutora Lonn confirmou que, desde o inicio do HOPE até o termo do HOPE-TOO, 7.030 pacientes recibiron a vitamina E e foron seguidos por un período total de 7,1 anos; 960 pacientes faleceron no transcurso dese tempo, e a curva de supervivencia de vitamina E non mostrou diferenzas significativas con respecto a placebo salvo nun punto sorprendente. O risco de insuficiencia cardíaca nos pacientes tratados con vitamina E foi un 13% superior que con placebo (estatisticamente significativo). Non houbo diferenzas en canto a morte por cancro nin en canto a mortalidade total.
Os investigadores do HOPE, en consecuencia, avisan que ata que a protección cardiovascular da vitamina E non sexa dilucidada con máis datos de ensaios clínicos correctamente deseñados, «os médicos debesen evitar custe o que custe que os pacientes cardiópatas consuman alimentos ricos en devandita vitamina».
