O pasado 20 de xullo as autoridades belgas comunicaban, a través do Sistema de Alerta Rápida para Alimentos e Pensos da UE (RASFF), a detección de niveis altos de fipronil en ovos procedentes de Holanda. Este insecticida de uso veterinario, que a Organización Mundial da Saúde (OMS) considera como “tóxico moderado”, está prohibido para animais destinados ao consumo humano. A alerta podería traspasar o ámbito alimentario tras o cruzamento de acusacións entre Holanda e Bélxica pola xestión levada a cabo. O artigo aborda algúns dos interrogantes que xera esta crise.
Millóns de ovos retiráronse dos andeis dos supermercados de 16 países europeos, segundo o RASFF, entre os que se atopan Alemaña, Austria, Dinamarca, Irlanda, Italia, Polonia, Rumaina, Bélxica, Holanda, Francia, Reino Unido, Suecia e Suíza. Son os afectados, ata a data, polo escándalo dos ovos contaminados con fipronil. Crese que tamén entraron na cadea alimentaria a través de produtos procesados como galletas e pasteis.
Os ovos contaminados proceden dun mesmo produtor, xa se identificaron e retiráronse da comercialización. Estes países afectados xa adoptaron medidas sobre as granxas de produción e os ovos presuntamente implicados, como o bloqueo da produción destas granxas, así como a localización e a retirada inmediata do mercado dos produtos implicados.
En España, segundo informa a Axencia Española de Consumo, Seguridade Alimentaria e Nutrición (AECOSAN), non se distribuíron produtos implicados. De feito, detívose a tempo a entrada dunha partida de 20.000 unidades de ovo líquido pastaurizado contaminado con fipronil, procedente de Francia. Dita partida foi detectada e inmobilizada en Biscaia polo Departamento de Saúde do Goberno Vasco.
A detección a tempo destes produtos contaminados demostra a importancia e o valor dos sistemas de rastrexabilidade, así como os de avisos e alertas alimentarias, de alcance europeo. No entanto, a situación tachouse de crítica e xerou, como é lóxico, preocupación e dúbidas entre os consumidores. Cales son as principais cuestións que expón esta crise?
1. Que é fipronil?
Fipronil (DEGA 16) é un insecticida que ataca ao sistema nervioso dos insectos. Non está autorizado para uso en animais de produción de alimentos, pero si pode empregarse para eliminar pulgas de animais domésticos. Con todo, no caso que nos ocupa utilizouse en forma de spray sobre as galiñas de posta para tratar a presenza dun ácaro denominado Dermanyssuss gallinae. Este produto, segundo a AECOSAN, atópase no mercado e úsase en varios países como Holanda, Francia, Italia, Alemaña e Polonia. Sospéitase que unha empresa belga podería mesturar fipronil con algúns outros produtos de fabricación propia.
Cando se inxere un produto contaminado con este insecticida poden aparecer náuseas e dor de cabeza, entre outros síntomas. Con todo, a toxicidade do fipronil é baixa para os seres humanos. Os expertos en seguridade alimentaria e nutrición, como o holandés Martijn Katan, sinalan que habería que comer miles de unidades de ovo contaminado para que realmente fose nocivo para as persoas. A crise dos ovos con fipronil ten máis gravidade legal que sanitaria. Ou, dito doutro xeito, o verdadeiro escánado reside no feito de que os países implicados na contaminación non informasen do sucedido a tempo, como veremos a continuación.
2. Cal foi a orixe da crise?
A principios de agosto as autoridades de seguridade alimentaria holandesas alertaban da presenza de fipronil en remesas de ovos, e cualificounos de “nocivos” para os nenos. Sospéitase que o pesticida se mesturou con outros que si son legais. A firma holandesa Chickfriend é a que supostamente desinfectó ás aves coa mestura que comprara a Bélxica. Á problemática da crise súmaselle o feito de que Holanda tería información do problema desde novembro de 2016, pero entón as autoridades sanitarias e agrícolas non consideraron oportuno informar porque xa tiñan unha investigación en marcha. Non foi ata finais de xullo cando a Comisión Europea recibía a noticia por primeira vez tras recibir unha notificación oficial de Bélxica. Holanda e Bélxica acúsanse mutuamente de non xestionar ben a crise.
3 Cales son algunhas das medidas adoptadas?
Desde finais de xullo Holanda bloqueou a produción de 200 granxas onde se usou o produto. En Alemaña o problema foi que as compañías envasadoras de ovos procedentes de Holanda mesturáronos nos centros de embalaxe con ovos doutras granxas. Por tanto, tivéronse que facer labores de seguimento destes centros de embalaxe receptores e de información aos clientes. Tamén se tiveron que localizar e retirar os ovos implicados a través dos clientes aos que se distribuíu os ovos afectados.A axencia de seguridade alimentaria belga publicou os códigos dos ovos afectados para que os consumidores poidan identificalos e devolvelos.A Comisión Europea ten previsto reunirse, a finais de setembro, cos ministros belga e holandés, ademais dos representantes en seguridade alimentaria, para valorar a situación e traballar conxuntamente co fin de avanzar nas investigacións.
4. Por que é importante informar?
O caso dos ovos contaminados cun insecticida na UE abriu un tema de gran importancia en seguridade alimentaria: a información en casos de alerta. A Comisión Europea xa manifestou que se se detecta un novo caso de “non notificación dun Estado membro”, como podería ocorrer con esta crise, “o Estado en cuestión estará a incumprir a regulación e entón poderíase iniciar un procedemento de infracción”, recoñeceu en rolda de prensa Anna Kaisa Itkonen, portavoz de Seguridade Alimentaria da Comisión Europea.
A UE conta co RASFF, unha potente ferramenta de intercambio de información entre as distintas autoridades responsables dos alimentos que ten como obxectivo eliminar da circulación todo alimento que poida supor un risco. Unha extensa base de datos permite seguir o rastro dos alimentos durante todo o traxecto que seguen ata que se comercializan. Hai distintos tipos de notificacións, como as de alerta, que é a que nos ocupa. Estas envíanse cando o alimento xa está no mercado e implica un risco. Nestes casos é necesario tomar medidas de maneira inmediata. O país que identifica o problema e tomas acciónelas pertinentes (como a retirada do produto) é o que desencadea a alerta.
